Say d u lla m irzayev

«
......
anor d a r a x tla rid a an or sh ig 'il, c h o yn a k d a y-
c h o y n a k d a y b o 'lib o silib y o tg a n i»
holda, uning q o ‘shnisi 
Turobjonning boshqorong‘i b o ig a n xotini bir dona anorga 
zor. Turobjon bir qadoq anor sotib olishga qodir emas. Bu hoi 
yigitni ruhan ezish bilan birga, eru xotin orasiga nizo soladi, 
o ila to tu v lig in i b uzadi; h a tto , so f v ijd o n li, h alo l yigit 
Turobjonni anor o ‘g‘irlashga m ajbur etadi. H ikoyada ruhiy 
tahlil nihoyatda kuchli. Unda erning ham, xotinning ham ichki 
kechinmalari, ruhiyati mohirona aks ettirilgan.
223

---

« T o m o sh a b o g 1» h ik o y a sid a ham o ‘tm ish voqeligi 
tasvirlangan. U nda m ustam lakachilarning mahalliy aholini 
inson qatorida ko‘rmaganliklari, ularni kamsitib turli shaklda 
qiynaganliklari ochib tashlangan. Hikoya g‘oyasi gazeta xabari 
tarzida berilgan 
«...sartlardan biri о ‘zlariga sohiblik qilib turgan
Rusiya to'ralarining istirohatgohlariga kirgan, y a ’ni nihoyatda
beodoblik qilgan...»
tarzdagi jumlada ochiq ifodalangan.
A sarda 
tasv irlan ish ich a, 
k u tilm ag an d a 
so g ‘lig ‘i 
yomonlashgan Hamroqul qadoqchi mustamlakachi to ‘ralarning 
istirohat bog‘iga tasodifan kirib qoladi. Chunki bog‘ qorovuli 
Usta kulol (Stokgulov) qadoqchining oshnasi edi. Bundan xabar 
topgan chor ofitseri Hamroqul qadoqchini kaltaklaydi. Rus 
to ‘ralari bu oddiy insonning «Romanska» bog‘iga kirishini 
«nihoyatda beodoblik» va bog‘ qorovuli Stokgulovning mahalliy 
xalq vakiliga qilgan g‘amxo‘rligini «zo‘r ayb» deb hisoblaydilar. 
Har ikkala «aybdor»ni turmaga tashlaydilar. Hikoyada kinoya 
va p ich ing dan u stalik bilan foy d alan ilg an . A sarning 
«Tomoshabog1» deb atalishi ham bejiz emas.
A. Qahhorning o ‘tmish haqidagi hikoyalari, ayniqsa, badiiy 
m ahorat jihatidan ibratlidir. Ularda yozuvchi asar g‘oyasini 
gavdalantirishda obrazlarning xatti-harakatlarini asos qilib oladi 
va personajlar xarakterini ularning o ‘z harakati, fe’l-atvori va 
tili vositasida ochadi. Natijada, hikoyalardagi obrazlarning har 
biri o ‘ziga xos xatti-harakati, xulq-atvori va tashqi k o ‘rinishi 
jihatidan bir-biridan ajralib, farq qilib turadi.
Adib hikoyalarida qarama-qarshi qo‘yish usulidan, hayotiy 
konflikt va psixologik tahlildan, jonli xalq tili boyliklaridan 
m ahorat bilan foydalanadi. Asarning g‘oyaviy mazmunini tugal 
va ixcham sujet v o sitasid a jo z ib a li ifod alay d i. «A nor», 
«Bemor», « 0 ‘g‘ri», «Tomoshabog1» kabi hikoyalarida yozuvchi 
voqeani t o ^ r i d a n - t o ^ 'r i tu g u n d an boshlaydi. Bunda u 
voqeaning uzundan-uzoq tarixini bayon etib o ‘tirm asdan, 
masalaning mohiyatini ochib beradigan xarakterli obraz va 
detallarni ishga soladi.
Shunday qilib, A. Q ahhorning h ikoyalari m aqsadning 
aniqligi, sujetning siqiqligi, kom pozitsiyaning puxtaligi, 
xarakterlarning yorqinligi, psixologik tahlilning kuchliligi bilan
224

---

katta estetik ahamiyatga ega. Bu fazilatlar adibning zamonaviy 
mavzudagi hikoyalarida ham ko‘zga yaqqol tashlanib turadi.
A. Qahhor zamonaviy mavzularda «Yillar», «То‘у», «Nevara», 
«Qanotsiz chittak», «Jonfig‘on», «K o‘r ko‘zning ochilishi», 
«Adabiyot muallimi», «Mirzo», «Mayiz yemagan xotin» singari 
yetuk hikoyalar yaratdi. Bu hikoyalarda yozuvchi oddiy kishilar 
obrazini yaratishda jiddiy yutuqqa erishdi. Qiyinchiliklardan tap 
tortm asdan o ‘z o ‘rtog‘ini halokatdan saqlab qolgan Maston 
(«Maston»), mehnatga yangicha munosabatda bo‘Igan Obidjon 
(«Ro‘dapo»), halol mehnat tufayli to ‘q va madaniy hayotga 
erishgan Orziqul («Yillar»), o ‘z baxtini o‘z qo‘li bilan yaratgan 
haydovchi xotin («Jonfig‘on») singari ijobiy obrazlar ana shundan 
dalolat beradi.
A. Q ahhor zam onaviy mavzudagi hikoyalarida hayotiy 
konfliktlarni dadil ko‘tarib chiqadi, turmushimizdagi illatlarni 
fosh qiladi, dumbul odamlar ustidan achchiq kuladi. Zotan, 
A. Qahhorning 30-yillardagi ijodining asosiy xususiyatlaridan 
biri shundaki, unda ayrim shaxslar ongida saqlanib qolgan 
illatlarni qoralash fonida ajoyib insoniy fazilatlar ta rg ‘ib 
q ilin ad i. A dib eski h ay o tn i q o ‘m saydigan H o jib o b o la r 
(«Yillar»), xotin-qizlarni mensimaydigan, ularga arzon buyum 
deb qaraydigan eshonbachchalar («Qizlar»), shilqim va sayoq 
oshiqlar («Qayg‘ular»), turm ushdan orqada qolgan kishilar 
(«Mirzo»), ishyoqmas, takasaltanglar («Jonfig‘on»), o ‘z kasbini 
p u x ta egallab olm agan ziy o lilar («A d ab iyo t m uallim i», 
«San’atkor»), ikkiyuzlamachi, laganbardorlar («Munofiq»), 
o ‘zi biron foydali ish qilm aydigan, ammo ish qilayotgan 
odam larga xalal beradigan ig‘vogarlar («Век») obrazlarini 
yaratish orqali hayotdagi illatlarni beayov fosh etadi.
Y ozuvchining 
zam onaviy 
m avzu lard ag i 
k o ‘pgina 
hikoyalarida yangilik bilan eskilik o ‘rtasidagi hayot-m amot 
kurashi tasvirlangan va yorqin xarakterlar yaratilgan. «Mayiz 
yemagan xotin» hikoyasida yangilikning dushmani b o ‘lgan 
mulla N orqo‘zining satirik obrazi ustalik bilan chizilgan.