«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Қасым хан (1511-1523) – 
Әуелден бірлігі үшін туған Қасым хан тұсында 
қазақ үлкеннің айтқанын, ағаның аңғарымпаздығын, інінің көрегендігін танып, 
ел туын тік тұрғызды. 
Қасым ел шекарасын қазіргіден әлдеқайда кеңге жайып, Астрахан, Түмен, 
Қорған, Орынбор, Омбы, Барнауыл, Құлынды, Сарытау өлкелері, Жоңғар 
даласы, Түрікменстан, Өзбекстан мен Қырғызстан аумағындағы жұрттардың 
біраз бөлігіне билік жүргізді. Қасым ханның қазақ ордасын құрудағы саяси іс- 
әрекетін тарихшылар Жошымен тең қояды. Исі Дешті Қыпшаққа үш ғасыр бойы, 
яғни Абылайға дейін «Қасым салған қасқа жол» ұзақ уақыт жатталып қалды. 
Қазақ үшін қадірлі осынау хан Алтын Орда заманынан қасиетті орын боп 
саналған Сарайшықта, әкесі Жәнібектің қасына жерленді. Бұл 1523 жылдың 
қысы еді, жасы 75-76 – лар шамасында болатын. 
Жүсіп (1549-1554) 
– ол Мәскеу мемлекетінің Еділ бойына орнығу саясаты 
әбден күшейген кезде билік құрды. Бұл кезде Ноғай ордасында өзара кикілжің 
өсіп, Жүсіп мұсылман елдерімен ынтымақтастықты қолдаса, інісі Ысмайыл 
Мәскеу мемлекетімен қарым-қатынасты арттырғанды қалады. Аталған 
алауыздық әсіресе, орыстардың Қазан қаласын жаулап алу кезінде тіптен күшейе 
түсті. Әңгімеге орай ноғай мырзалары арасындағы қайын жұртын сағалаған қазақ 
сұлтаны Ақназар Қасымұлы 1569 жыл Мәскеу одақтасы Тінахмет мырзаны 
Сарайшық тағынан ығыстырады. Осы шақтан бастап Ноғай Ордасы мемлекеттік 
бірліктен айырылып, біраз жұрты Қап тауына бет бұрып, қалған бөлігі Қазақ 
хандығына барып қосылды. [2] 
Қорытынды 
Сарайшық – Еуразия кеңестігінің ортағасырлық тарихында елеулі орны 
бар қала. Сарайшық ХІІІ ғасырдың орта кезеңінен бастап, Солтүстік Каспий 
арқылы өтетін халықаралық сауда жолы – Жібек жолы сауда керуеніне 

---

106 
тұрмыстық қызмет көрсету қажеттілігінен пайда болды. Алғашқыда 
керуенсарайлар түрінде қалыптасқан қалашық, уақыт өте келе ХІІІ ғасырдың 
соңында керуеншілерге сапалы қызмет көрсетумен ерекшеленді. 
Сарайшық зиратханасында жерленген жеті хан деп осыларды айтып 
жүрміз. Бұл деректер жоғарыда тілге тиек еткен Әбілғазы Баһадүр хан, одан 
әрірек өмір сүрген Мұхаммед – Хайдар Дулати және көбіне – көп жазушы Әбіш 
Кекілбаевтың еңбектері, басқа да көне жазбалар негізінде жинақталған. Өткенді 
білу-өркениет белгісі, ұлт тарихы, ел болмысы, ұрпақ тәрбиесі. Сайып келгенде 
Сарайшық әлі сыры ашылмай, сыбағасы берілмей жатқан қала. Археолог 
ғалымдардың соңғы жылдардағы қала орнына жүргізіп жатқан жұмыстары әр 
күн, әр ай сайын тың жаңалықтар әкелуде. Қазіргі уақытта Атырау облысының 
бұрынғы әкімі И.Тасмағамбетовтың қолдауымен 1999 жылы Сарайшық қаласы 
болған жерге мемориальды – тарихи кешен тұрғызылды. Осындай әсем сәулет 
ескерткішін құрудағы негізгі мақсат – өсіп келе жатқан ұрпаққа үлгі – өнеге 
ретінде халқымыздың тарихын жеткізу болатын.