«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Индер тауы. 
Индер тауы Жайық өзенінің сол жағында орналасқан. 
Абсолюттік биіктігі 52 м., жалпы ұзындығы 25-30 ш., ені 10 ш. Терең 
шатқалдармен ажыратылған, жеке-жеке тармақталған сілем беткейлерден 
тұрады. Тау жалпы Пермь кезеңінің тас тұзынан, гипсінен, гипсті – мергелді 
тақтатас сынды жыныстардан түзілген. Жер астындағы тұз күмбезінің бетін гипс 
қабаты (қалыңдығы 55 м-дей) жауып жатыр. Таудың табиғи мәнін осында 1934 
ж. ашылған борат кені айқындай түскен. Теңіздің бұрынғы түбіне жиналған тұз 
қабатының мыңдаған жылдар бойы кейбіреуінен пайда болған борат өте бағалы 
өндірістік шикізат. Тау беткейлерінде шипалы минералды бұлақ көздері 
баршылық. 

---

72 
Нарын құмы. 
Каспий маңы ойпатының қос өзен (Еділ мен Жайық) 
аралығын алып жатқан құмды жазық. Аумақ 25 мың шаршы шақырым. Жалпы 
теңіз деңгейінен 0,21 м. төмен орналасқан. Өңір Каспий теңізінің Хвалын және 
Хазар болып аталған кезеңдеріндегі шөгінділерінен түзілген. Неогон – пермь – 
триас жыныстары да кездеседі. Шағын Батпайсағыр, Қосдәулет, Бозанай 
массивтерінен тұрады. 
Мыңтөбе құмы. 
Облыстың оңтүстік–батысында орналасқан. Құрманғазы, 
Исатай аудандарының оңтүстігінде. Атырау – Астрахан темір жолын бойлай 50- 
60 ш. Созылып жатыр. Ені 30-40ш. Жері қырқалы – шағылды. Мыңтөбенің 
шығыс жағында тау деген жері де бар. Бұл жерді Тау деп атағаны болмаса, жері 
–
қатқыл, биік – биік төбешіктер, олардың аралары терең сай, сорлармен бөлініп 
жатыр. Халық аңызы бойынша бұл жерде бір қалмақтың мың түйесі (миңһы 
темән) бар байы мекендеген. Сондықтан «Мыңтөбе» аталса керек деп 
жорамалдайды. 
Тұзды күмбездер. 
Каспий маңы ойпатында ерекше құрылымдар- тұз 
тектоникасына тән күмбездері кездеседі. Ойпатта ежелгі жыныстардан кунгур 
кезеңінің пермь шөгінділері тараған. Олардың негізінде қалындығы 2,5 км тас 
тұздары шоғырланган. Тангенциалдық қысымның арқасында тұз массалары 
алғашқы орнынан жоғарыға қарай сығылып жатқан жыныстарды жарып, тұзды 
күмбездер жасаған. Кейде жер бетіне шығып жаткан таулар құрайды, солардың 
бірі – Индер тауы тас тұзынан, гипстен құралған. Таудың етегіндегі Индер көлі 
тұзды күмбездерден келіп қосылатын тұз ерітінділерімен толысады. Тұзды- 
күмбезді тектониканың жедел дамуына байланысты тұзды өзектердің 
морфологиясы да күрделіленіп келеді. Өз-ара тұзды бұғаздармен байланысқан 
күмбездер ұялы құрылымдар-күмбезаралық қораптар қалыптастыруда. Атырау 
облысының аймағынан көптеген блоктардан құралған 650 жеке тұз күмбезді 
құрылым анықталды. Тұз қабаттарының қалындығы 3-9 км арасында. Индер, 
Қарашүнгіл, Қараөзен, Тасты және басқа жерлердегі күмбездердің галогенді 
шөгінділері жер бетіне шығып жатыр. Көптеген құрылымдарда тұз шөгінділері 
200-300 м-ден 3-5 км тереңдікке кеткен. Кейде тұзды денелердің көлемі 10-15- 
тен 300-350 км
2
-ге деін жетеді.