SaqarTvelos teqnikuri universiteti biznes-inJineringis fakulteti ekonikuri kvlevis meTodebi

5. modeli, rogorc ekonomikuri realobis kvlavwarmoebis saSualeba

modelireba aris socialuri da bunebrivi realobis Seswavlis gansakuTrebuli meTodi, romelic dafuZnebulia gansakuTrebuli saxis analog-modelebis agebaze.

modeli aris materialuri an idealuri analogi, romelic asaxavs an warmoSobs sakvlev obieqts da gvaZlevs am obieqtze principulad axal informacias.

modelireba aris gansxvavebuli tipis analogis Seqmna, romelic asaxavs bunebrivi da socialuri movlenebis sxvadasxva mxares.

modelebis mniSvnelovan maxasiaTebels warmoadgens misi adeqvaturoba, anu e.w. unari Secvalos sakvlevi obieqti.

`Tu miRebuli modeli flobs sizustes da dasaxuli miznis misaRwevad SesaZlebelia operaciuli gamoyeneba, amboben, rom is adeqvaturia obieqtis, winaaRmdeg SemTxvevaSi _ araadeqvaturia...

arsebobs modelebis klasifikaciis mravali varianti. maT yofen deskriptiul (aRweriT) da perspeqtiul (normatiul), idealur da sagnobriv (naturalur), cnobili da fizikuri, dinamikuri da statistikuri, erTgvarovani da stoqastikuri, nawilobrivi da mTliani da a.S.

ufro dawvrilebiT SevCerdeT maTematikur modelebze (am ganyofilebaSi) da ekonomikur modelebze (Semdeg ganyofilebaSi).

maTematikuri modelireba idealuri (inteleqtualuri) modelirebis erT-erTi saxea, romlis mTavari mizania _ simboluri (niSnobrivi) analogebis Seqmna raodenobrivi (ricxvobrivi) meTodebis gamoyenebis safuZvelze.

`maTematikuri modeli SeiZleba ganvsazRvroT, rogorc nebismieri maTematikuri struqtura, romelSic misi obieqtebi, aseve urTierTobebi obieqtebs Soris SeiZleba interpretirebuli iqnas gansxvavebuli saxiT~.

Sesabamisad, maTematikuri modeli _ ara raRac maTematikuri struqturaa, aramed aris maTematikuri struqturizeba, romelic gvaZlevs sakuTar empiriul interpretacias, sxvadasxva hipoTezebis, Teoriebis dasayrdens da am maTematikuri struqturis SemuSavebis winapirobis Sinaarsobriv analizs.

maTematikuri modelebi aris evristikuli da prognozuli, funqciuri da struqturuli, erTgvarovani da stoqastikuri da a.S. yvela saxis maTematikuri modelis SemuSaveba gulisxmobs ramdenime etaps: 1) Seswavlili modelis arsebiTi (ZiriTadi) Tvisebebis gamoyofa;' 2) raodenobrivi damokidebulebis gadayvana maTematikis enaze; 3) Sedegebis gamoyvana da maTi empiriuli interpretacia; 4) am interpretaciis Sedareba empiriuli dakvirvebis da eqsperimentis monacemebTan.

6. ekonomikuri modelirebis ZiriTadi tipebi da maTi gamoyeneba ekonomikur gamokvlevebSi

ekonomikuri modelireba SeiZleba ganvsazRvroT rogorc modelebis SemuSaveba, romlebic asaxaven sameurneo saqmianobis gansxvavebul mxareebs anu sxvadasxva tipis analogebis Seqmna, romlebic warmoqmnian adamianis sameurneo aqtiurobis ama Tu im aspeqts.

ekonomikuri modeli aris materialuri an idealuri analogi, romelic asaxavs sakvlev sameurneo obieqts da am obieqtis Sesaxeb gvaZlevs principulad axal informacias.

ekonomikuri modelireba SeiZleba ganvsazRvroT sxvadasxvagvarad: `ekonomikuri modeli aris ekonomikuri procesis da gavlenis formalizebuli aRwera, romlis struqtura ganisazRvreba rogorc misi obieqturi TvisebebiT, aseve kvlevis subieqturi miznobrivi xasiaTiT~.

r. nureevi aseve miuTiTebs ekonomikuri modelirebis meTodis ZiriTad upiratesobebze:

`jer erTi, modeli rogorc realobis gamartivebuli saxe, gvexmareba ganvacalkevoT sakvlevi movlenis ZiriTadi maxasiaTeblebi meorexarisxovanisagan, Sinagani gareganisagan, mudmivad ganmeorebadi SemTxveviTisagan, meore, modeli saSualebas gvaZlevs movaxdinoT sazogadoebaSi mimdinare movlenebis formalizeba. formalizeba saSualebas gvaZlevs davazustoT sawyisi eqsplicituri Sexedulebebi, romlebic damaxasiaTebelia ganzogadebuli SecnobisaTvis da araformaluri modelebisaTvis.

mesame, modelebi saSualebas gvaZlevs ufro zustad aRvweroT arsebiTi kanonzomierebebi, romlebzec SeiZleba mxolod gvevarauda modelis agebamde, ufro zustad, ganvsazRvroT ama Tu im movlenis struqtura, droebiTi lagebi da a.S.

meoTxe, modelireba saSualebas gvaZlevs davadginoT ufro maRali donis arsebiTi urTierTkavSiri, davinaxoT gansxvavebuli movlenebis gamaerTianebeli niSnebi.

miuxedavad amisa, nebismieri ekonomikuri modelis arsebiT maxasiaTebels warmoadgens misi arasruloba.

ekonomikuri modeli arasrulia, imitom rom is abstraqtulia, vakeTebT aqcents sameurneo procesis erT maxasiaTebelze.

`ase magaliTad, moTxovnis umartives modelSi, iTvleba rom moTxovnis sidide ama Tu im saqonelze ganisazRvreba misi fasiT da momxmareblis SemosavliT. sinamdvileSi ki moTxovnis sidideze gavlenas axdens aseve sxva faqtorebi: gemovneba, momxmareblis molodini, sxva saqonlis fasebi, reklami zegavlena, moda da a.S.

Cveulebriv Tvlian, rom yvela faqtori, romelic ar aris gaTvaliswinebuli modelSi obieqtze axdens mcire zegavlenas CvenTvis saintereso aspeqtSi.

modelSi gaTvaliswinebuli faqtorebi SeiZleba dazustdes modelis srulyofis gzaze~.

ekonomikuri modelebis klasifikacia moxerxebulia imave saSualebebiT, rogorc wina TavebSi iqna klasificirebuli ekonomikuri eqsperimentebi.

jer erTi, yvela ekonomikuri modeli saWiroa davyoT idealur ekonomikur modelebad da sagnobriv (naturalur) ekonomikur modelebad. idealuri ekonomikuri modelebi Tavis mxriv, SeiZleba daiyos azrobriv ekonomikur modelebad, kompiuteruli (virtualuri) ekonomikuri modelebi da maTematikuri ekonomikuri modelebi (ekonomikur-maTematikuri modelebi).

SemdgomSi Cven dawvrilebiT ganvixilavT ekonomikur-maTematikur modelirebas da TamaSTa Teorias, romlebic laboratoriuli ekonomikuri modelebis tips miekuTvneba _ xandaxan virtualuri (kompiuteruli) modelirebis elementebiT.

moviyvanoT ekonomikur-maTematikuri modelis ramdenime gansazRvreba:

`ekonomikuri obieqtis maTematikuri modeli aris misi homomorfuli asaxva tolobebis, utolobebis, logikuri kavSirebis, grafikebis erTobliobis saxiT~.

`ekonomikur-maTematikuri modeli aris ekonomikuri procesis an obieqtis maTematikuri aRwera, warmoebuli misi kvlevis da marTvis mizniT: maTematikuri Cawera gadasawyveti ekonomikuri amocanisa (amitom xSirad termini `modeli~ da `amocana~ gamoiyeneba rogorc sinonimebi)~.

`es modelebi SeiZleba ganvsazRvroT rogorc ekonomikuri azris maTematikuri simboloebis, formulebis sistema, romlebic mowodebulia asaxos Sesaswavli obieqtis yvelaze aresebiTi mxareebi da gansazRvros misi efeqturi ganviTarebis gzebi. ekonomikur-maTematikur modelebs miekuTvneba grafikuli modelebi, Tu am ukanasknelSi grafikuli gamosaxulebani erwymeba cifrebs da maTematikur simboloebs~.

zemoT moyvanili gansazRvrebebidan Cans, rom ekonomikur-maTematikuri modelirebis mTavari amocanaa _ sakvlevi sameurneo obieqtis ZiriTadi maxasiaTeblebis asaxva maTematikur enaze; am obieqtis ganviTarebis analizisa da prognozirebisaTvis. i. p. suslovis TvalTaxedvis mixedviT, ekonomikur-maTematikuri modeli asrulebs sam ZiriTad fuqncias: gamoTvliTi (xels uwyobs gaangariSebs), marTviTi (marTvis da prognozirebis instrumentad gamodis) da SemecnebiTi.

mkvlevari SemdgomSi aRniSnavs: `modelebi erT-erT saukeTeso saSualebas warmoadgens didi masStabis da sirTulis obieqtebis aRqmisa da gagebisaTvis. isini saSualebas gvaZleven rTuli obieqtebi ganvixiloT, rogorc urTierTdakavSirebuli sistemebis erToblioba, xsnian procesis meqanizms.

ekonomikur-maTematikuri modelebi ekonomikuri da tevadia. isini sityvebis grZel jaWvs cvlian maTematikuri simboloebis mokle enaze, riTac xels uwyoben da amartiveben azris gagebasa da amokiTxvas, xdian ra ufro efeqturs Secnobis process mTlianobaSi~.

arsebobs ekonomikur-maTematikuri modelebis klasifikaciis usazRvro raodenoba. isini SeiZleba daiyos: a) Sedegebis mixedviT _ optimaluri da araoptimaluri; b) kavSiris xasiaTis mixedviT _ erTgvarovani da stoqastikuri; g) dinamikis mixedviT _ statistikuri da dinamikuri; d) masStabis mixedviT _ makroekonomikuri, mikroekonomikuri, dargTaSorisi, dargobrivi da a.S. e) konstruqciis mixedviT _ analitikuri, grafikuli, cifruli; v) wonasworobis mixedviT _ wonasworuli da arawonasworuli; z) amocanebis mixedviT _ diskriptuli da preskriptuli; T) gaxsnis mixedviT _ Ria, daxuruli da izolirebuli da a.S.

Tanamedrove ekonomikur mecnierebaSi farTod ganixileba maTematikuri kompiuteruli modelirebis problema. aseTi modelireba `de facto~ aris ara marto ekonomikur-maTematikuri modelirebis gansazRvruli forma, aramed erTdroulad is SeiZleba ganvixiloT rogorc maTematikuri eqsperimentis varianti (radgan aseTi modelireba rogorc wesi, SeiZleba iyos mravaljeradi) da, cxadia, msgavsi tipis modelebi warmoadgens virtualuri (kompiuteruli) modelebis saxesxvaobas.

ai, rogor aris ganmartebuli maTematikuri kompiuteruli modelirebis ZiriTadi mizezi r. nelsonis da s. uinteris mier: `ekonomikur analizSi kompiuteruli modelirebis teqnika gamoiyeneba mravali mizezis gamo. zogierT SemTxvevaSi (ufro xSirad gavrcelebuli) aris imis mtkiceba, rom modeli dafuZnebulia mTliani problemis gansxvavebuli komponentebis didi ricxvis gagebaze. msxvilmasStabian makroekonomikur modelebSi am komponentebma SeiZleba miiRos qceviTi urTierTobebis SefasebiTi forma. amasTan, sasurvelia gansxvavebuli hipoTezuri cvlilebebis zemoqmedebis gaanalizeba (drois mimdinareoba, sagadasaxado ganakveTis zrda) im cvlilebis erTobliobaze, romlebsac interaqtiuli Sedegi moaqvs am procesebis umetesobisaTvis (erToblivi erovnuli produqti eep, dasaqmeba) Tumca es amocana sakmaod rTulia da aqvs sakmaod bevri SezRudva imisaTvis, rom gadaiWras analitikurad. amitom analitikosi mTel models ganaTavsebs kompiuterSi da akeTebs `eqsperiments~ im cvladebis mixedviT, romelTa zemoqmedebac unda Seafasos. aseTi saxis situaciebSi analotikoss TavSi aqvs im modelis cxadi `struqtura~, romlis analizsac akeTebs. Tumca mas SeuZlia gaakeTos am modelis sakmaod gamartivebuli forma ufro tradiciuli teqnikiT, magram kompiuteruli modelireba nakarnaxebia im surviliT, rom arasasurvelia aseTi `zegamartivebisaTvis xajebis gaweva~.

maTematikur kompiuterul modelirebas aqvs Tavisi naklovanebebi, romlebic sruliad Seesabameba maTematikuri meTodis naklovanebebs.