SaqarTvelos teqnikuri universiteti biznes-inJineringis fakulteti ekonikuri kvlevis meTodebi

4. eqstrapolaciis meTodi da prognozirebis problema ekonomikur mecnierebaSi

eqstrapolaciis meTodi _ es aris meTodi, romelic Tavisi bazisis safuZvlad iyenebs Cvens mier zemoT ganxilul analogiur meTods. am konteqstSi eqstrapolaciis interpretireba SeiZleba rogorc nawilobrivi an arasruli analogiis meTodisa _ analogia erTi romelime gansazRvruli wignis an niSanTa jgufis mixedviT. cxadia, rom yvela aseTi daxasiaTeba unda gavrceldes ekonomikuri mencierebis eqstrapolaciaze, romlis safuZvlad gvevlineba logikuri eqstrapolacia. garda amisa, Cven vayenebT prognozuli (programuli) eqstrapolaciis sakiTxs _ momavali codnis eqstrapolacia awmyoze.

eqstrapolacia (logikuri eqstrapolacia) _ logikuri saSualeba an meTodia, romelic saSualebas gvaZlevs realobis gamokvleuli sferos Sesaxeb codna gadavitanoT sxva sferoze, romelic jer kidev gamoukvlevelia an raime mizezebis gamo kvlevisaTvis miuwvdomelia.

ekonomikuri eqstrapolacia _ aris codnis gadatana sameurneo movlenis ukve Seswavlili sferodan jer kidev Seuswavlel sferoze _ sivrcul, droiT da sagnobriv aspeqtSi.

prognozuli (prognostikuli) eqstrapolacia aris eqstrapolacia, romlis saSualebiTac ukve gamokvleuli codnis gadatana xdeba awmyoze, jer kidev Seucnebel momavalze.

eqsptrapolaciis meTodi analogiis meTodis msgavsad aris meTodi, romelic axdens samyaros erTferovnebis apelirebas.

mkvlevari TiTqos dasawyisSive gulisxmobs, rom misTvis miuwvdomel an Seuswavlel realobis sferoSi samyaro mowyobili iqneba iseve, imave principebiT, rogorc misTvis nacnobi sfero.

Semcnob subieqtSi raRac aspeqtSi muSaobs modeli `winaswari asaxvisa~. is cdilobs winaswar ganWvritos is, rac jer ar icis: mas TiTqos `sjera~, rom ucnobi realoba mowyobilia misTvis nacnobi kanonebis mixedviT.

cxadia, rom es Sexeduleba SeiZleba gavrceldes ekonomikur eqstrapolaciazec.

ukanaskneli _ pirdapiri an SemovliTi gziT _ amtkicebs sameurneo movlenebisa da faqtebis erTgvarovnebis princips an sxvagvarad rom vTqvaT _ homogenobas. ekonomikuri eqstrapolaciis principis Tanaxmad, sameurneo procesebis samyaroSi ar arsebobs procesebi, romlebic gansxvavebulia xarisxobrivad Seswavlili procesebisgan. Tumca, unda aRiniSnos, rom aseTi mtkicebuleba ufro efeqturad muSaobs sivrcobriv an droiT ekonomikur eqstrapolaciaSi (roca xdeba codnis eqstrapolizeba sivrcis erTi sferodan meoreSi an erTi droidan meore droSi) da nakleb efeqturia _ sagnobriv ekonomikur eqstrapolaciaSi, anu ekonomikur mecnierebis erTi sferodan meoreSi misi ganxorcielebis SemTxvevaSi.

faqtiurad aseTi azrovnebiT Cven daviwyeT saubari ekonomikuri eqstrapolaciis ZiriTad tipebze. dasawyisisaTvis aseT eqstrapolaciaSi unda gamovyoT Sinaarsobrivi eqstrapolacia da formaluri eqstrapolacia.

`eqstrapolacia: Sinaarsobrivad _ gavrceleba raodenobrivi maxasiaTeblebis raime obieqtis an procesebisa, romlebic SeiniSneba ama Tu im miznis misaRwevad, am sazRvris an miznis misaRwevad;

formalurad _ misi gansazRvris sferos funqciis gagrZeleba.

maSasadame, Sinaarsobrivi ekonomikuri eqstrapolacia _ aris sameurneo obieqtebis raodenobrivi parametrebis gadatana an droSi, an sivrceSi. droSi pirvel eqsperiments SeiZleba hqondes ori varianti: eqstrapolacia warsulze an _ momavalze. pirveli varianti SeiZleba ganvsazRvroT, rogorc Sinaarsobrivi retrospeqtuli eqstrapolacia, an martivad rom vTqvaT, prognozireba eqstrapolaciaze. swored es meore varianti gvainteresebs yvelaze metad da swored amiT davkavdebiT cota mogvianebiT.

Sinaarsobrivi retrospeqtuli eqstrapolaciis magaliTad gamodgeba SemTxveva, roca CvenTvis ucnobia raime obieqtis ekonomikuri niSnebi (magaliTad, antikuri xanis an Suasaukuneebis qalaqi an regioni) da Cven parametruli modelirebis eqstrapolirebas vaxdenT maTze gviani an Cvens mier ufro Seswavlili epoqebisas.

meore SemTxveva Sinaarsobrivi ekonomikuri eqstrapolaciisa iqneba sivrcobrivi eqstrapolacia.

`sivrcobrivi eqstrapolacia mdgomareobs im maCveneblebis mniSvnelobis gavrcelebaSi, romlebic miRebulia erTi regionisaTvis, da SeiZleba gavrceldes sxva mezobel regionebze Tu ar aris cnobili maTi monacemebi~.

sivrcobrivi ekonomikuri eqstrapolacia farTod gamoiyeneba, magaliTad, globaluri modelirebis praqtikaSi, anu iq, sadac saWiroa ganviTarebis grZelvadiani procesebis analizi, magram ar arsebobs aucilebeli statistikuri monacemebi konkretul regionebze. aq modelirebas xels uwyobs eqstrapolacia: ucnobi, magram msgavsi regionebis parametrebi utoldeba ukve Seswavlil parametrebs da amis Sesabamisad gaiangariSeba globaluri sameurneo modelebi.

mesame SemTxveva Sinaarsobrivi ekonomikuri eqstrapolaciisa iqneba sagnobrivi eqstrapolacia. es is SemTxvevaa, roca eqstrapolacia xorcieldeba ekonomikuri mecnierebis erTi sferodan meore sferoSi.

TviT sfero, saidanac realizdeba eqstrapolacia, SeiZleba iyos gansxvavebuli da miekuTvnebodes ekonomikuri codnis nebismier kargad gamokvleul sferos.

eqstrapolizeba SeuZliaT empiriul monacemebs, sxvadasxva ekonomikur mecnierebebs da a.S. mkvlevarisaTvis mniSvnelovania mxolod ramdenad produqtiulia aseTi eqstrapolacia da ramdenad SesaZlebelia misi gamoyenebisas mivideT pozitiur Sedegebamde. da cxadia, im SemTxvevaSi, Tu magaliTad, empiriuli monacemebi, romlebic eqstrapolirdeba sxva sferoze, aRmoCndeba arazusti, maSin avtomaturad unda iqnas Sewyvetili TviT eqstrapolacia.

formaluri eqstrapolacia es aris eqstrapolaciis tipi, romelic gamoiyeneba maTematikaSi. is ganisazRvreba rogorc funqciis mniSvnelobis gavrceleba misi gansazRvris sferos sazRvrebs gareT, an funqciis sxva mniSvnelobebis povna, romlebic ar miekuTvneba mocemul rigs.

eqstrapolaciis sawinaaRmdegos mocemul SemTxvevaSi warmoadgens interpolacia, anu cxrilurad mocemuli funqciis mniSvnelobebis povna, romlebic mocemul cxrilSi ar aris gansazRvruli. cxadia, rom eqstrapolaciis aseTi saxe SeiZleba gamoyenebul iqnas ara marto ekonomikur analizSi, aramed yvela sxva analizSi (fizikuri, astronomiuli, sociologiuri da a.S.), sadac gamoiyeneba maTematika.

formaluri da Sinaarsobrivi dayofis garda ekonomikuri eqtstrapolacia SeiZleba iyos Teoriuli da empiriuli; mecnieruli da aramecnieruli da nomologiuri (eqstrapolirdeba kanoni) da modeluri (eqstrapolirdeba modeli) da a.S.

axla SevexoT mecnieruli prognozis arss. mTlianobaSi prognozireba warmoadgens socialuri winaswarWvretis erT-erT saxes. prognozirebis garda arsebobs socialuri proeqtireba da socialuri dagegmva _ winaswarxedvis meTodebi, sadac SemuSavdeba ufro konkretuli proeqtebi da momavlis xedvebi (rogorc wesi uaxlesi momavlis) da dgindeba maTi miRwevis saSualebebi.

prognozireba SeiZleba iyos mecnieruli da aramecnieruli. Cven SemdgomSi ganvixilavT mxolod mecnierul prognozirebas, sadac gamoiyeneba eqstrapolacia. ufro konkretul SemTxvevaSi Cven gvainteresebs ekonomikuri prognozirebis meTodi, romelic dafuZnebulia eqstrapolaciaze.

mTlianobaSi arsebobs ori ZiriTadi tipologia mecnieruli prognozirebisa. pirveli dafuZnebulia saqmianobis sferos prognozis klasifikaciaze (ekonomikuri, ekologiuri, socialur-samedicino, socialur-geografiuli, sociologiuri, sagareo-politikuri da a.S.), xolo meore prognozs yofs drois mixedviT: operatiuli, moklevadiani, saSualovadiani, grZelvadiani.

nebismieri prognozi, maT Soris ekonomikuric, yovelTvis cdilobs gamoavlinos alternativebis mTeli nakrebi, romelTa mixedviTac SesaZlebelia momavlis gansxvavebuli variantebis realizeba. mniSvnelovan rols TamaSobs agreTve horizontis prognozireba, rogorc konkretuli prognozis zRvruli sazRvari.

prognozirebis horizonti _ es aris prognozis maqsimalurad SesaZlebeli droiTi sazRvari, romlis Semdegac prognozi xdeba gansazRvruli da kargavs yovelgvar azrs.

Tanamedrove prognozis nakls warmoadgens misi empiriul meTodebze orientirebuloba da sakuTari meTodologiis ganviTarebisadmi ugulisyuroba.

`Tanamedrove prognozireba aqamde viTardeboda rogorc empiriuli meTodebis erToblioba, romlebic prognozirebis saSualebas iZleodnen meti an naklebi albaTobiT, amitom prognozirebis ZiriTadi meTodebis maxasiaTebel Taviseburebebs warmoadgens is, rom maTSi uSualod ar ganixileba kanonzomiereba, romelTa safuZvelzec metad an naklebadaa SesaZlebeli albaTuri prognozi~. ekonomikuri prognozireba SeiZleba ganvsazRvroT rogorc Sexedulebebis SemuSaveba momavalze im miznebTan SesabamisobaSi, romlebic dgas sameurneo organizmis winaSe. arsebobs terminis `ekonomikuri prognozireba~ viwro da farTo gageba.

`ekonomikur prognozireba~ ganixileba viwro da farTo azriT, pirvel SemTxvevaSi ekonomikur prognozirebas ukavSireben ekonomikuri parametrebis da maCveneblebis momavali mniSvnelobis winaswarmetyvelebas, meore SemTxvevaSi _ ekonomikuri prognozireba ganixilavs mTlian ekonomikur situacias, movlenebisa da procesebis Sinaarsze aqcentiT, anu pirvel rigSi wamosweven strategiuli da sxva alternativebis gamovlenasa da sistematizacias, Sedegebis analizs, romlebic dakavSirebulia TiToeuli maTganis realizaciasTan.

ekonomikur prognozirebaSi mniSvnelovan rols TamaSobs cneba `prognozis scenari~.

`ekonomikur prognozis scenarebi~ _ es aris momavali ekonomikuri ganviTarebis konkretuli varianti, SemuSavebuli gansazRvruli ekonomikuri Teoriis an koncefciis CarCoebSi.

`socialur-ekonomikur prognozirebaSi centraluri adgili eTmoba TviT variantebis SemuSavebas. albaTobis Sefaseba maTTvis, rogorc wesi, ganuxorcielebelia, xolo TviTon variantebi araerTgvarovania da maT Sedarebas ar mivyavarT Sinaarsobrivad interpretirebad Sedegebamde. amitom aseTi prognozebis Sedegebi ki ar formdeba urTierTdakavSirebuli maCveneblebis fiqsirebul mniSvnelobamde da maTi cvlilebis intervalamde, aramed warmoadgens im variantebis CamonaTvals, romlebic aRWurvilia `Sinaarsobrivi aRweriT da raodenobrivi maCveneblebis nakrebiT~.

davubrundeT axla ekonomikur prognozirebas, romelic dafuZnebulia eqstrapolaciis meTodze.

ekonomikuri eqstrapolacia _ es momavlis sameurneo suraTis kvlevis ZiriTadi saSualebaa, Tumca cxadia, rom rogorc yvela gza, momavlis kvlevac ar SeiZleba iyos srulyofili.

`momavlis azrobrivi konstruirebisaTvis, rogorc cxadia, mecnierebaSi ar aris sxva saSualebebi, garda ucnobebze ukve cnobili kanonebis eqstrapolaciisa. eqstrapolaciis Secnobadi ganusazRvreloba momavlis winaswarmetyvelebaSi ufro didia, vidre awmyo da istoriuli retrospeqciis obieqtebze codnis eqstensiuri gavrcelebis SemTxvevaSi materialuri obieqtis an Tundac misi kvalis ararsebobisas.

ekonomikur analizSi meqanizmi, romelsac moqmedebaSi mohyavs prognozuli eqstrapolaciis meTodi, muSaobs sam doneze: msoflmxedvelobis (ideologiuri), empiriul da Teoretikulze, amasTan saqme gvaqvs ra konkretul ekonomikur prognozTan, mniSvnelovania gamovikvioT TiToeuli am donidan.

msoflmxedvelobis (ideologiuri) done _ es is donea ekonomikuri prognozisa, sadac moqmedebs socialuri institutis is ideologia da faseuloba, romelic axorcielebs prognozirebas. yvelaze xSirad am donis `gamocxoba~ xdeba im pirobebSi, roca empiriuli da Teoretikuli monacemebi ewinaaRmdegeba mocemul ekonomikur prognozs.

empiriuli done _ aris done, romelsac amoqmedeben ekonomikuri prognozis empiriuli monacemebi _ rogorc wesi, prognozis Tanamedrove periodis monacemebi. rogorc zemoT aRvniSneT, mecnieruli prognozebis umravlesobas axasiaTebs pirvel rigSi empiriuli xasiaTi, da, erTi mxriv, es arc Tu ise cudia. magram meore mxriv, namdvili ekonomikuri dakvirvebebis da eqsperimentebis eqstrapolacia momavalSi umravles SemTxvevaSi aRmoCndeba araproduqtiuli, radgan momavalSi ekonomikuri institutebis subieqtebis qceva SeiZleba xarisxobrivad gansxvavdebodes im qcevisagan, rac gvaqvs dRes.

ai, ratom aris mniSvnelovani ekonomikuri prognozirebisaTvis misi SemuSavebis Teoretikuli done: swored iq, empiriis da ideologiis gareSe, iyreba ama Tu im konkretuli ekonomikuri prognozis realobis safuZveli. ara keTildReobis ideologia da empiria, aramed keTildReobis Teoria exmareba ekonomist-mkvlevars sworad gamoiyenos prognozuli eqstrapolacia da SeimuSavos sameurneo subieqtebis da obieqtebis profuqciuli modelebi maT axlo da ara axlo momavalSi, da cxadia, nebismieri ekonomikuri prognozi yovelTvis unda iyos alternatiuli da mravalvariantuli, radgan mxolod am SemTxvevaSia SesaZlebeli im saxelisuflebo ndobis mopoveba, romelTac unda ganagrZon momavalSi mocemuli regionis an sameurneo institutis proqtireba, programireba da dagegmva.