Sanoat sohalari texnologiyasi

 
11- ma’ruza. Trikotaj haqida tushuncha. 
Reja : 
1.
Trikotaj haqida tushuncha.
2.
Trikotaj to’qimasini tuzilishi va o’lchamlari 
3.
Halqa hosil qilish a’zolari va usullari 
4.
Noto’qima matolar ishlab chiqarish texnologiyasi 
Tayanch so’zlar 
Trikotaj, paydo bo’lishi, to’qimoq, halqa, spitsa, ignalar, ko’ndalang, bo’ylama, bosh 
to’qima, hosila, naqshli, aralash, halqadagi ip uzunligi, chiziqli zichlig, halqa qatori, halqa 
qadami, gorizontal,vertikal bo‘yicha zichlik, koeffitsiyent, halqa moduli, noto’qima, usul, xom 
asyo, igna..
Trikotaj-bu bir yoki bir necha iplardan halqa hosil qilish yo’li bilan bir-birining orasidan 
o’tkazib to’qilgan to’qimachilik matosidir. Trikotaj so’zi frantsuz tilidan olingan bo’lib, 
«tricoter» to’qimoq» degan ma`noni bildiradi. 
Trikotaj mahsulotlarini qo’lda to’qish ancha qadimlarga borib taqaladi. Arxelogik 
tadqiqotlardan ma`lum bo’lishicha Trikotaj to’qishning tarihi miloddan avval bo’lgan davrdan 
boshlangan,ya’ni VI-asrda Misrda trikotaj mahsulotlari bo’lgan. Misr ehromlari ichidan qazib 
olingan topilmalar ichidagi turli paypoq, qalpoq va boshqa to’qilgan topilmalarga asoslanadi. 
Taxminan V asrdan boshlab qo’lda to’qish texnikasi SHarqiy Arab mamlakatlarida jadal 
sur'atlar bilan rivojlana boshlangan, so’ngra XI asrdan boshlab esa yevropa mamlakatlariga yetib 
keladi. O’sha davr mahsulot turlari unchalik keng bo’lmasada - paypoq, sharf va qalpoqlardan 
iborat bo’lgan. SHunisi qiziqki, to’qish kasbi juda hurmat- izzatli bo’lib, u bilan faqatgina 
erkaklar shug’ullanishgan. 
Eng qadimgi Misrda topilgan arab yozuvlari tushirilgan trikotaj namunalarining 
kollektsiyasini katta qismini Badel (Germaniya) va Detroyt (AQSH) muzeylarida ko’rish 
mumkin. Dastlab odamlar qo’lda to’qigan. Eramizdan oldingi taxminan III-V asrlarga kelib 
dastlabki spitsa va kryuchok o’ylab topilgan. 
Avvaliga oddiy va qo’pol to’qilgan mahsulotlar-ro’mol, sharf, pai`poq, bosh kiyimlari, 
keyinchalik esa bir muncha murakkabroq, kofta, sviter kabi mahsulotlar to’qilgan. XII asrda 
Italiya va Ispaniyada ikki spitcada (yassi), XV-asrda esa Shveitcariyada beshta spitcada 
aiylanasiga trikotaj buyumlari to’qilgan. XSH-asrda frantsuz hunarmandlari to’qilgan shapka 
kiyib yurganlar. Frantsiya qiroli Henrix II esa 1547 yili tabiiy ipakdan to’qilgan uzun paypoq 
kiygan. U paytlarda uzun paypoq aynan erkaklarning eng zarur va modali kiyimi sifatida rasm 

---

131 
bo’lgan edi. 1560 yilda Yevropa bozorlarida choksiz uzun paypoqlar paydo bo’ldi. Bu hodisa 
yangi kasb – paypoq to’qishning paydo bo’lganligi haqida dalolat edi. Bu paytga kelib Angliya, 
Frantsiya va Germaniyada to’quv tsexlari tashkil qilina boshlandi. 1561 yilda esa ipak uzun 
paypoqni Angliya qirolichasi Elizavetta ham ayollardan birinchi bo’lib kiydi. SHunday qilib, 
trikotaj ishlab chiqarish dastgohlarini qo’llanilishi dastlab paypoq to’qishdan boshlandi. Birinchi 
trikotaj to’quv mashinasini 1589 yilda angliyalik ruhoniy Uilyam Li kashf etgan. 
Trikotaj sanoati, tarihi ming yilni o’z ichiga olgan yigiruv va to’quvchilikka nisbatan 
to’qimachilik sanoatining yosh sohalaridan hisoblanadi. Trikotaj sanoati korxonalarida trikotaj 
polotnolar, jumladan, texnik polotnolar, paypok, buyumlari, ichki va ustki trikotaj kiyimlar, 
qoʻlqoplar, bosh kiyimlar, sharflar hamda sanoat va tibbiyotda qoʻllaniladigan mahsulotlar ishlab 
chiqariladi. Trikotaj buyumlari ishlab chiqarishda paxta, jun va kimyoviy tolalardan 
tayyorlangan iplardan keng koʻlamda foydalaniladi.