Sanoat sohalari texnologiyasi

Electron homuza hosil qilish mexanizmlari 
Frantsiyaning Shtoybli koretkasi ochiq homuza hosil qiluvchi aoretka bo’lib elektron 
tarzda kompyuter orqali boshqariladi. Shtoybli koretkasining tuzilishi va ishlashi 10.13- rasm a), 
b), v), g) rasmlarda keltirilgan. Ushbu koretkada shodalar soni 20 ta gacha bo’lishi mumkin.
Koretka quyida-gicha tuzilgan.
Ko’ndalang val 1 da yetakloqchi disk 2 shlitsada o’rnatilgan. Uning yon qismida 
yetaklanuvchi disk 3 valda erkin o’rnatilgan. Yetaklanuvchi disk 3 da ikki yelkali tishli richag 4 
joylashgan bo’lib uning aylanish o’qi 5 dadir. Ikki yelkali tishli richag 4 ning o’ng yelkasi 
prujina 6 bilan tortib qo’yilgan. Richag 4ni ichki tomonida tishi 7 bo’lib u yetaklovchi disk 2 
ning o’yiq joyi 8 ga kirishi mumkin.

---

129 
Etaklovchi disk 1 ning chap tomonida ikki yelkali selektor richagi 9 va o’ng tomonida 
ham ikki yelkali selektor richagi 10 joylashgan. Ikki yelkali selektor richaglari 9,10 larning bir 
yelkasidan prujinalar tortib turadi ikkinchi yelkalarida tishli ikki yelkali richak 4 ga ta'sir etuvchi 
tishlari mavjud. Shuningdek selektor richaglarning prujina bilan ta'sir etuvchi yelkalarida maxsus
burchaksimon o’yiq joyi bo’lib unga ikki yelkali kontaktli richag 15 ta'sir etishi mumkin. Ikki 
yelkali kontaktli richag 15 qo’zg’aluvchi o’q 13 da joylashgan uning kontakli yelkasi da prujina 
16 o’rnatilgan. Qo’zg’aluvchi o’q 13 val 11 atrofida aylanaoladi. Val 11 ning yuqorigi 
yelkasida elektromagnit 12 joylashgan bo’lib unda kontakt 14 o’rnatilgan. Elektromagnit ham 
val 11 atrofida tebranma harakat qiladi. Elektomagnit 12 O’zgartgich (O’z) Protsessor (Pr) 
displey (D) bilan bog’langan. O’zgartgich protsessor displey dastgoh kompyuterida joylashgan. 
Yetaklanuvchi disk 3 shodaga harakt uzatuvchi richag 17 ning bir yelkasidagi halqasi ichiga 
o’rnatilgan. Shodaga harakat uzatuvchi richag 17 ekstsentrikli val 18 ga o’rnatilgan. Richag 17 
ging yelkasiga halqa(bo’yincha) 19 kiygizilgan bo’lib u sozlovchi bolt bilan mahkamlangan. 
Halqa 19 tortqi 20 bilan bog’langan. Ikki yelkali richag 21 larning bir yelkasi tortqi 22 va 
ikkinchi yelkasi shtanga 23 lar bilan bog’langan. Shtanga 23 lar shoda 24 bilan bog’langan.
10.15-rasm. v) Elektron boshqariladigan shtoybli koretkasida shodalarga harakat uzatish
uchinchi holat. 
Agar dastur bo’yicha to’qimada yana arqoq qoplamasi takrorlanishi lozim bo’lsa kontakt
4 da tok bo’lmaydi shu holaticha qoladi. Shodalarga harakat uzatuvchi qismlarni egallaganda. 
Kontakt 14 tutashmaganligi uchun qo’zg’aluvchi o’q 13 qo’zg’almas o’q atrofida soat mili 
teskarisiga aylanganda ham kontaktli richag 15 ning pastki yelkasi selektor richagi
9 ning o’ng yelkasiga ta'sir etmaydi. Ikki yelkali selektor richagi 9 ning o’ng yelkasi 
ko’tarilgan holatda chap yelkasi esa tishli richag 4 ning pastki chap yelkasiga ta'sir etib uni o’z 
o’qi atrofida buradi. Natijada tishli richag 4 ni tishi 7 yetaklovchi disk 2 ning o’yiq joyi 8 dan 
chiqib yetaklanuvchi diskning harakati shodani pastki holatida to’xtaydi.
Polotno o’rilishi uchun shodalarni ko’tarilib tushishi (10.16-rasm. (a)1-holat) va (10.16-
rasm. v) uchinchi holat) lardagidek ishlaydi. 6.17-rasm. g) Elektron boshqariladigan shtoybli 
koretkasida shodalarga harakat uzatish mexanizmining qismlarining tuzilishi keltirilgan. Uda
shodaga harakat uzatuvchi richag 17 keltirilgan bo’lmb uning halqasi ichida yetaklanuvchi disk 3 
joylashadi. Yetaklanuvchi disk 3 harakatni ikki yelkali tishli richag4 yordamida yetaklovchi disk 
2 dan oladi. Selektor richaglari 9,10 yordamida yetaklovchi diskdan harakat shodalarga uzatilib 
to’xtatilib turiladi. Ikki yelkali tishli richag 4 ning bir yelkasida pryjina 6 o’rnatilgan. 

---

130 
10.16-rasm. g) Elektron boshqariladigan shtoybli koretkasida shodalarga harakat 
uzatuvchi mexanizm qismlarining tuzilishi chizmasi. 
2-etakloqchi disk, 3-etaklanuvchi disk ,4-ikki yelkali tishli richag, 6-prujina, , 9- 10-
selektor richagi (prujinalar), 17- harakt uzatuvchi richag ,