Sanoat sohalari texnologiyasi

 
To’quv dastgoxining turlarga bo’linishi 
1. Tanda iplarini vertikal tekisligida xarakatga keltirib, ko’tarilgan va pastga tushirilgan 
iplar orasida bo’shliq - homuza hosil qiluvchi mexanizm; 
2. Hosil bo’lgan homuzaga moki yoki boshqa usulda arqoq tashlovchi mexanizm; 
3. Tashlangan arqoq ipini tig’ yordamida to’qima qirg’og’iga jipslovchi - batan 
mexanizmi; 
4. Hosil bo’lgan to’qimani tortib olib maxsus valga o’rovchi - mato rostlagichi; 
5. Tanda ipini to’qima hosil bo’lish zonasiga ma`lum taranglikda uzatuvchi - tanda 
tormozlari yoki tanda rostlagichlari. 
B) To’quv jarayonidagi to’qimalarda nuqsonlar bo’lmasligini nazorat qiluvchi avtomatik 
moslamalar: 
1. Tanda kuzatuvchi - to’quv dastgohida yakka tanda ipi uzilganda, avtomatik ravishda 
to’xtatib, to’qimada «tanda yetishmaslik» nuqsonini bo’lmasligini oldini oladi. 
2. Arqoq nazoratchilar - to’quv dastgohida arqoq ipi uzilganda to’xtatib, to’qimada 
«arqoq yetishmaslik» nuqsonini bo’lishiga yo’l qo’ymaydi. 
3. Moki yoki arqoq tashlagichlar homuzada to’xtab qolsa dastgohni to’xtatuvchi 
qurilmalar. 
Barcha to’quv dastgohlari to’qimaning shakllanish tamoyiliga qarab: uzluksiz va davriy 
to’quv dastgohlariga bo’linadi.
10.4-rasm. To’qimaning shakllanish tamoyiliga ko’ra dastgohlarning tasnifi 
Uzluksiz dastgohlar ko’p homuzali va dumaloq bo’lishi mumkin. Dumaloq dastgohlarda 
qopsimon to’qimalar ishlab chiqarish mumkin. Ko’p homuzali dastgohlar tuzilishi murakkab 
bo’lganligi va to’qiladigan to’qimalar turi cheklanganligi uchun to’quvchilik amaliyotida keng 
tarqalmagan. 
Davriy to’quv dastgoxlarida arqoq ipini homuza ga tashlash,to’quv dastgoxi ipining 
ma’lum davrda oshiriladi. Davriy to’quv dastgoxida arqoq ipining homuza ga tashlash, to’quv 
dastgoxi ishining ma`lum davrida amalga oshiriladi. Davriy to’quv dastgoxida arqoq ipini 
homuza ga to’g’ri chiziqli xolatda tashlanadi, uzluksiz ravishda arqoq ipi bilan ta`minlashda
aylana bo’ylab tashlanadi. Shuning uchun birinchi gurux to’quv dastgoxlarini yumaloq, 
ikkinchi guruxini yassi to’quv dasgoxlari deb nomlanadi. 
To’qima davriy shakllanadigan to’quv dastgohlarini turlari ko’p bo’lib, ular turli 
ko’rsatkichlariga qarab tasniflanadilar.
Homuzaga arqoq tashlash usuli bo’yicha mokili va mokisiz to’quv dastgohlariga 
bo’linadi. 
To’qimaning shakllanish tamоyiliga 
ko’ra 
Uzluksiz 
Davriy 

---

124 
Mitti mokili dastgohlar ikki turga bo’linadi: arqoq tashlagich tortsion valdan harakat 
oluvchi va havo yordamida harakatlanuvchi arqoq tashlagichli to’quv dastgohlar. 
Rapirali dastgohlar o’z navbatida- qayishqoq, bikr va teleskopik rapirali bo’lishlari 
mumkin. 
Pnevmatik dastgohlar ham o’rnatilgan havo yo’naltiruvchi turiga qarab konfuzorli yoki 
shakldor tig’li bo’lishi mumkin. 
Rapirali va pnevmatik to’quv dastgohlari bir fazali-dastgoh bosh valni bir marotaba 
aylanganda bitta arqoq tashlovchi yoki ikki fazali ikkita arqoq tashlaydigan dastgohlar bo’lishi 
mumkin. 
10.5-rasm. Homuzaga arqoq tashlash usuli bo’yicha to’quv dastgohlarining tasniflanishi 
O’rnatilgan homuza hosil qiluvchi mexanizm turiga qarab, dastgoh kulachokli, shoda 
ko’taruvchi karetkali va jakkard mashinali bo’lishi mumkin. 
Kulachokli homuza hosil qiluvchi mexanizm eng oddiy bo’lib, bosh va ayrim mayda 
naqshli o’rilishli to’qimalar ishlab chiqarishda qo’llaniladi. 
Karetkalar tanda va arqoq bo’yicha rapportdagi iplar soni katta bo’lgan o’rilishlarni 
to’qishda ishlatiladi.
Jakkard mashinali to’quv dastgohlari yirik naqshli o’rilishlardan to’qimalar ishlab 
chiqarishda qo’llaniladi. 
10.6-rasm. Homuza hosil qilish mexanizmi turiga ko’ra dastgohlar tasnifi 
O’rnatilgan hоmuza hоsil qilish mexanizmi turiga
ko’ra 
Kulachokli 
Jakkard mashinali 
Karetkali 
Hоmuzaga arqоq tashlash usuli bo’yicha 
to’quv dastgоhlarining tasniflanishi 
Mоkisiz 
Mоkili 
Mitti arqоq 
tashlagichli 
Rapirali 
Pnevmatik 
Gidravlik
Aralash 
(
pnevmorapirali)
Mexanik 
Avtomatik

---

125