“Асосий воситаларни эскириши” ҳисоб варағининг кредитида (ошган тақдирда) ва дебетида
(камайган тақдирда) акс эттирилади.
Мисол: Корхона 1200 минг сўмлик, бозор қиймати 1500 минг сўм бўлган, 240 минг сўм
эскириш ҳисобланган компьютерни қайта баҳолашни амалга оширди. Дастлабки қийматдан
бозор нархнинг ошиши (1500 -1200) * 1200:100=25% ни ташкил этади. Бинобарин эскиришга 240
минг сўм * 25% : 100 = 60 минг сўмлик суммага тузатиш киритилади.
- қайта бахолаш суммасига бериладиган ёзув:
Дебет 0150 “Компьютер жиҳозлари ва ҳисоблаш техникаси” – 300 минг сўм,
Кредит 8510 “Мол-мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар” – 300 минг сўм.
- эскиришнинг тузатиш киритилган суммасига:
Дебет 8510 “Мол-мулкни қайта баҳолаш бўйича тузатишлар” – 60 минг сўм,
Кредит 0250 “Компьютер жиҳозлари ва ҳисоблаш техникасининг эскириши” –60 минг
сўм.
Арзонлаштириш холатларида тескари ўтказмалар аниқ ва равшан акс эттирилган бўлиши
зарур.
Объект тикланган,
таъмирланган, кенгайтирилган ёки қайта жихозланган ва бунинг
натижасида унинг асосий вазифаси ўзгарган холда руйхатга янги вазифасига мувофик келувчи
номда ёзиб куйилади. Қайта руйхат килишда амалга ошириладиган капитал ишлар бухгалтерия
хисобида акс эттирилган холлар аниқланади. Қайта руйхат комиссияси хужжатлар бўйича
объектнинг дастлабки қиймати оширилган суммани аниқлайди ва руйхатда амалга оширилган
ўзгаришлар хақидаги маълумотларни келтиради. Айни бир пайтда аудитор аниқланган
объектнинг ўзгаришига доир маълумот хисобида акс этирилмаганлига айбдор бўлган шахсларни
ва сабаларни аниқлайди.
Баъзан асосий воситаларнинг фойдаланиш коидалари бўзилганлиги, техника карови
ёмонлиги ва бошқа сабаблар билан муддатидан илгари ишдан чикканлигини яшириш максадида
хисобдан чиқаришади.
Бундай далиллар бўйича айбдор мансабдор шахлар,
етказилган зарар микдори
аниқланиши ҳамда бундай бўзилишларнинг олдини олиш чоралари ишлаб чикилиши керак.
Қайта руйхатдан ўтказиш натижасида аниқланган етишмаган асосий воситалар моддий жавобгар
шахслардан ундирилади. Айбдор шахслар гарданига юкланган камомадни ундириш суммаси
дастлабки қиймат билан етишмаётган инвентар рақами эскириш суммаси уртасидаси
фарксифатида аниқланади. Агар шартномавий нарх дастлабки нархдан юкори булса. Моддий
жавобгар шахс бозор нархи билан эскириш суммаси уртасидаги фаркни тулайди. (18-сонли ИНВ
шакл)
Масалан:
Қайта руйхат килиш вақтида бирон бир асосий восита етишмаслиги аниқланди дейлик. Бу
асосий воситанинг дастлабки бахоси 1500 сум, эскириш суммаси 500 сум ёки 30%. Бу
асосий
воситанинг бозор шартнамовий нархи 3000 сум. Моддий жавобгарлик микдори куйидагича
булади. Корхонага ундирилиши керак бўлган етишмаётган асосий воситанинг колдик қиймати-
1000 сум (1500-500); моддий жавобгар шахс тўлаши керак бўлган етишмаётган асосий
воситанинг колдик қиймати бозор нархи ва эскириш суммасидан келиб чиккан холда 2500 (3000-
500) сум, ундириб олинадиган 2500 сумдан 1000 сум зарарни коплаш учун корхонага берилди,
1500 сум эса (2500-1000) корхона даромадига ўтказилди.
Бунда куйидагича бухгалтерия провокаси берилади:
*
Дастлабки қийматга.
Дт-47
1500
Кт-01
1500
*
эскириш суммасига.
Дт-0200
500
Кт-47
500
*
камомад аниқланди.
Ижарага олинган асосий воситаларга алохида руйхат тузилади. Руйхатда бошқа
маълумотлардан ташқари ижарага берувчининг номи ва ижара муддати курсатилади. Зарур
холларда руйхатнинг бир нусхасини ижарага беурувчига ҳам юборилиши мумкин.