Sana: Sinf: 6 Fan: Botanika

Darsning jihozi:
1. Xona o’simliklari. 2. Spirt, yod, kraxmal, zarur idishlar, spirt lampasi
. 3. “Barglarning hujayraviy tuzilishi” jadvali.
4. Mavzuga oid slayd. 5. Darslik
DARS uslubi : yangi bilim tushunchalar beruvchi
Darsning borishi : Tashkiliy qism
O’tilgan mavzuni takrorlash.
O’tilgan mavzu o’quvchilardan tanishuv, qisqa savol-javob, aqliy hujum metodlari yordamida so’rab takrorlanadi.
Yangi mavzu bayoni.
O’simliklarda – poya, barg, ildiz, gul, meva kabi organlar bo’lib, ular doimo o’zaro aloqada bo’ladi. O’simliklar, ayniqsa urug’lik tarkibida suv, mineral tuzlar va organik . Bu organik moddalar o’simliklarning qaysi qismida qanday hosil bo’ladidegan savol tuhiladi. Olimlar ko’pgina tajribalar asosida organik moddalar barg etining hujayralaida va o’simliklarning boshqa yashil organlari hujayralarida hosil bo’lishini aniqlashgan.
A. Temirzaev butun umrini o’simliklar hayotiga bag’ishlagan. U botanika sohasida juda ko’plab ishlar qilgan rus olimi bo’lib, o’simliklardagi fotosintez jarayonini o’rgangan va kuzatgan olimdir. U o’zining “Quyosh, hayot va xlorofill” nomli kitobida fotosintez jarayonini asoslab bergan.
Suv va unda erigan mineral moddalar ildiz bosimi ostida va barg hujayralarining so’rishi orqali dastlab ildiz naychalariga sizib o’tadi, so’ngra poyaga va barg tomirlaridagi naychalar orqali barglarga o’tadi. Barg hujayralariga suv bilan bir vaqtda og’izchalar orqali havodan karbonat angidird gazi kiradi. Barg eti hujayraridagi xlorofill donachalari ishtirokida va xlorofill ta’sirida organik moddalar hosil bo’ladi.
Bu jarayonda xlorofill donachalarida karbonat angidirid suv bilan birikadi, quyosh nuri ta’sirida. Natijada dastlab shakar. So’ngra kraxmal hosil bo’ladi. Bu jarayon ta’sirida karbonat angidrid suv bilan birikishi natiasida yana erkin kislorod gazi ajralib og’izchalar orqali havoga chiqadi.
O’simlik hujayrasida shakar va kraxmaldan tashqari boshqa organik moddalar ham to’planadi. Bu jarayon juda murakkab jarayon hisoblanadi. Xlorofill donachalari ishtirokida hosil bo’lgan organik moddalar suvda eriydi. Ular barg eti hujayralaridan tomirlarning elaksimon naylariga o’tadi va ular orqali hamma organlarga- gul,
meva, urug’larga, ildizga tarqaladi. O’simlik organlari hujayralari shu organik moddalardan oziqlanadi. Ortiqcha organik moddalar urug’, mevalarning, ildizning va boshqa organlarning g’amlovchi to’qimalarida to’planadi.
Fotosintez –o’simliklarda quyosh nuri ta’sirida va xlorofill donachalari ishtirokida anorganik moddalardan organik moddalar hosil bo’lishi va havoda kislorod ajralib chiqishi jarayoni fotosintez deyiladi.
Dehqonchilik sohasida ko’plab ishlar olib borilmoqda, Chunki o’simliklardagi mazkur qonuniyatga amal qilinsa ulardan yuqori hosil olish mumkin. Buni yaxshi bilgan dehqonlar issiqxonalarda zarur sharoitni sun’iy yaratib yuqori hosil yetishtirmoqdalar. Hatto qish oylarida ham issiqxonalarda elektr nuri orqali qo’shimcha yorug’lik, Yuqori harorat va mineral tuzlar berib, sabzavot, poliz ekinlari vaxarxilgullarnio’stirmoqdalar. SHuninguchun hamo’simlikniekkandaavvaloyorug’liknie’tiborgaolishzarurdirdehvonchilikda harbiro’simlik yetarlidarajadayorug’liktushadigan qilibjoylashtiriladi. Budehqonchiliknirivojlantrishistiqbollaridir.