Sana: 2019-yil 7-sinf «B»,

Sana: _________________. 2019-yil 7-sinf «B», «V»

11 - Mavzu: Amajiy mashg’ulot

Darsning talimiy maqsadi: O`quvchilarga o’tilgan mavzularni umumiy tushuntirish.

Tarbiyaviy – shaxsning qanday sifatlari shakillantirilishi ko’rsatiladi (axloqiy, estetik,ekologik, tarbiya berish, vatanga saodat, mexnatni ulug’lash, do’stona munosabatni tarbiyalash.

Rivojlantiruvchi-o’quvchilar aqliy faoliyatining qanday shakillarini(materiallarga ishlov berish,jixozlardan foydalanish) va qanday mantiqiy jarayonlarni o’zlashtiradilar va bu qanday natija berish ifodalanadi (nutqni, fikrni o’stirish, xarakatlarni rivojlantirish

Darsning jihozi:Dunyoning tabiiy va siyosiy xaritalari, topografik xarita, globus, 7 - sinf atlasi.

Dars o`tish metodi: Aqliy hujum, suhbat, og`zaki bayon qilish.

Darsning borishi:

Tashkiliy qism: a) salomlashish; (5 daqiqa)

b) davomatni aniqlash;

v) sinf tozaligini tekshirish.

O’tilgan mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa )

Umumiy tarizda savol-javob qilish

Yangi mavzu bayoni (20 daqiqa

1.Darslikda berilgan topografik xaritadan uning kilometrli to riga qarab 143,0 (13—66-katak) va 153,0 (12—64-katak) balandlik belgilarining koordinatalari va ular orasidagi masofa uzunligini aniqlang.

2. Joy plani va geografik xarita bir-biridan qanday farqlanadi?

3. Xaritalarning shartli belgisi nima? Nima uchun shartli belgilardan foydalaniladi?

4. Shartli belgilarning qanday turlarini bilasiz?

5. Geografik xaritalar masshtabi deganda nimani tushunasiz?

6. Aerosurat va kosmosuratlarning xaritalardan farqi nimada?

Yangi mavzuni mustahkamlash. (7 daqiqa )

1. O’tilgan mavzularni umumiy takrorlash.

Uyga vazifa: Mavzuni o`qib kelish, savollarga javob yozish. (3 daqiqa )

O’.I.B.D.O’_______________ QO’ZIBOYEVA F.

Sana: __________________. 2019-yil 7-sinf «B», «V»

12 - Mavzu: Geologik vaqt hisobi.

Darsning talimiy maqsadi: O`quvchilarga vaqt o`lchovi, soat mintaqalari hamda taqvimlar haqida ma’lumot berish.

Tarbiyaviy – shaxsning qanday sifatlari shakillantirilishi ko’rsatiladi (axloqiy, estetik,ekologik, tarbiya berish, vatanga saodat, mexnatni ulug’lash, do’stona munosabatni tarbiyalash.

Rivojlantiruvchi-o’quvchilar aqliy faoliyatining qanday shakillarini(materiallarga ishlov berish,jixozlardan foydalanish) va qanday mantiqiy jarayonlarni o’zlashtiradilar va bu qanday natija berish ifodalanadi (nutqni, fikrni o’stirish, xarakatlarni rivojlantirish

Shakllantiriladigan kompetensiyalar: Axborotlar to’plash. Manbalardan foydalanish. Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo’lish, ekologik dunyoqarash va tafakkurini mustaqil ravishda o’stirib borish.

Statistik ma’lumotlar bilan ishlay olish, ularni to’g’ri solishtira olish, proporsiyalar tuzish orqali nisbiy ulushlarni aniqlay olish, jadval, diagramma va grafiklarni tuzish, ularning mazmunini tahlil qila olish.

Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish, Geografik ob’ektlar, joy nomlarini to’g’ri qo’llay olish, Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish, Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kabi fanga oid kompetentsiyalarni shakllantirish.

Darsning jihozi: Dunyoning tabiiy va siyosiy xaritalari, globus, 7 - sinf atlasi.

Dars o`tish metodi: Aqliy hujum, suhbat, og`zaki bayon qilish.

Darsning borishi: Tashkiliy qism.

Darsning borishi:

Tashkiliy qism: a) salomlashish; (5 daqiqa)

b) davomatni aniqlash;

v) sinf tozaligini tekshirish.

O’tilgan mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa )

Umumiy tarizda savol-javob qilish

Yangi mavzu bayoni (20 daqiqa

Vaqt o`lchovi yerning aylanishini kuzatishga asoslangan. Shuning uchun yulduz vaqti, Quyosh vaqti va boshqa vaqtlar ajratiladi. Yulduz vaqti yerning yulduzlarga nisbatan harakatiga qarab aniqlanadi. Yulduz vaqtining asosiy birligi bo`lib yulduz sutkasi hisoblanadi. U, asosan, Yerning o`z o`qi atrofida bahorgi teng kunlik nuqtasiga nisbatan aylanish vaqtiga teng. Yulduz vaqtidan foydalanish noqulay, chunki u kun bilan tunning almashinishiga to`g`ri kelmaydi.

Shuning uchun amalda Quyosh vaqtidan foydalaniladi. Quyosh vaqti yerning Quyoshga nisbatan harakatiga qarab aniqlanadi. Quyosh vaqti, odatda, yarim tundan boshlab hisoblanadi, bu vaqt o`rtacha Quyosh vaqti deb ataladi. Turli meridianlarda yarim tun turli paytlarda bo`ladi, shu sababli bu meridianlarda joylashgan nuqtalarda vaqt bir biridan farq qiladi. Shuning uchun vaqt o`lchovidan xalqaro miqyosda foydalanishni osonlashtirish maqsadida mahalliy vaqt, mintaqa vaqti va dunyo vaqti tushunchasi kiritilgan. Vaqt maxsus davlat tashkilotida, vaqt xizmati tomonidan aniq o`lchab turiladi. Vaqt eng sezgir astronomik asboblar yordamida osmon yoritkichlariga qarab tekshirib turiladi.

Taqvim deb uzoq vaqt hisoblab boriladigan sana tizimiga aytiladi.

Yangi mavzuni mustahkamlash. (7 daqiqa )

4. 
   Vaqt o`lchovi nimaga asoslangan?
   
5. 
   Nima uchun mintaqa vaqti har 15⁰ da bir soatga farq qiladi?
   
6. 
   Sana o`zgarishi chizig`i nima?
   

Uyga vazifa: Mavzuni o`qib kelish, savollarga javob yozish. (3 daqiqa )

O’.I.B.D.O’_______________ QO’ZIBOYEVA F.

Sana: _________________. 2019-yil 7-sinf «B», «V»

13 - Mavzu: O`rta Osiyo hududining rivojlanish tarixi va geologik tuzulishi Foydali qazilmalari.

Darsning talimiy maqsadi: O`quvchilarga O`rta Osiyo hududining rivojlanish tarixi hamda foydali qazilmalari haqida ma’lumot berish.

Tarbiyaviy – shaxsning qanday sifatlari shakillantirilishi ko’rsatiladi (axloqiy, estetik,ekologik, tarbiya berish, vatanga saodat, mexnatni ulug’lash, do’stona munosabatni tarbiyalash.

Rivojlantiruvchi-o’quvchilar aqliy faoliyatining qanday shakillarini(materiallarga ishlov berish,jixozlardan foydalanish) va qanday mantiqiy jarayonlarni o’zlashtiradilar va bu qanday natija berish ifodalanadi (nutqni, fikrni o’stirish, xarakatlarni rivojlantirish

Shakllantiriladigan kompetensiyalar: Axborotlar to’plash. Manbalardan foydalanish. Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo’lish, ekologik dunyoqarash va tafakkurini mustaqil ravishda o’stirib borish.

Statistik ma’lumotlar bilan ishlay olish, ularni to’g’ri solishtira olish, proporsiyalar tuzish orqali nisbiy ulushlarni aniqlay olish, jadval, diagramma va grafiklarni tuzish, ularning mazmunini tahlil qila olish.

Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish, Geografik ob’ektlar, joy nomlarini to’g’ri qo’llay olish, Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish, Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kabi fanga oid kompetentsiyalarni shakllantirish.

Darsning jihozi: Dunyoning tabiiy va siyosiy xaritalari, O`rta Osiyo va Qozog`iston tabiiy xaritasi, globus, 7 - sinf atlasi.

Dars o`tish metodi: Aqliy hujum, suhbat, og`zaki bayon qilish, xarita bilan ishlash.

Darsning borishi:

Tashkiliy qism: a) salomlashish; (5 daqiqa)

b) davomatni aniqlash;

v) sinf tozaligini tekshirish.

O’tilgan mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa )

Umumiy tarizda savol-javob qilish

Yangi mavzu bayoni (20 daqiqa

Yer yuzasining rivojlanish tarixida bir qancha bosqichlar ajratiladi. Proterozoy erasining birinchi yarmida kaledon, ikkinchi yarmida germasin, mezozoy erasida kimmeriy va laramiy, kaynozoy erasida Alp burmalanishi sodir bo`lgan.

Arxey va proterozoy eralarida O`rta Osiyo hududi dengiz ostida bo`lgan va cho`kindi jinslar to`plana boshlagan.

Paleozoy erasidan boshlab O`rta Osiyoni qoplab yotgan Tetis dengizi ichida katta – kichik orollar ko`rinishidagi quruqliklar hosil bo`la boshlagan. Paleozoy erasining birinchi yarmida sodir bo`lgan kaledon tog` hosil bo`lishi bosqichida Qozog`iston past tog`larining g`arbiy qismi va Shimoliy Tyanshan ko`tarilgan. Paleozoy erasining ikkinchi yarmida gersin tog` hosil bo`lish bosqichi sodir bo`lishi natijasida quruqliklar maydoni kengaygan.

O`rta Osiyo foydali qazilmalarga juda boy. Tog`-kon sanoati O`rta Osiyoda uzoq tarixga ega. Faqat Olmaliq shahri atrofida XX asrning 30-yillarida 500 dan ortiq qadimgi konlar izlari topilgan. Yuqori sifatli toshko`mirning yirik koni Markaziy Qozog`istonda joylashgan.
Yangi mavzuni mustahkamlash. (7 daqiqa )

1. 
   O`rta Osiyoda bo`lib o`tgan qanday tog` paydo bo`lish bosqichlarini bilasiz?
   
2. 
   Yoqilg`i foydali qazilmalarga nimalar kiradi?
   
3. 
   Tog` jinslarining nisbiy va mutlaq yoshi qanday aniqlanadi?
   
4. 
   Qanday tog` hosil bo`lish bosqichlarini bilasiz?
   

Uyga vazifa: Mavzuni o`qib kelish, savollarga javob yozish. (3 daqiqa )


O’.I.B.D.O’_______________ QO’ZIBOYEVA F.

Sana: _________________. 2019-yil 7-sinf «B», «V»

14 - Mavzu: Yer yuzasi tuzilishining asosiy xususiyatlari.

Darsning talimiy maqsadi: O`quvchilarga Yer yuzasi tuzilishining asosiy xususiyatlari haqida, tekisliklar, tog`lar va tog` oralig`idagi botiqlar haqida ma’lumot berish.

Tarbiyaviy – shaxsning qanday sifatlari shakillantirilishi ko’rsatiladi (axloqiy, estetik,ekologik, tarbiya berish, vatanga saodat, mexnatni ulug’lash, do’stona munosabatni tarbiyalash.

Rivojlantiruvchi-o’quvchilar aqliy faoliyatining qanday shakillarini(materiallarga ishlov berish,jixozlardan foydalanish) va qanday mantiqiy jarayonlarni o’zlashtiradilar va bu qanday natija berish ifodalanadi (nutqni, fikrni o’stirish, xarakatlarni rivojlantirish

Shakllantiriladigan kompetensiyalar: Axborotlar to’plash. Manbalardan foydalanish. Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo’lish, ekologik dunyoqarash va tafakkurini mustaqil ravishda o’stirib borish.

Statistik ma’lumotlar bilan ishlay olish, ularni to’g’ri solishtira olish, proporsiyalar tuzish orqali nisbiy ulushlarni aniqlay olish, jadval, diagramma va grafiklarni tuzish, ularning mazmunini tahlil qila olish.

Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish, Geografik ob’ektlar, joy nomlarini to’g’ri qo’llay olish, Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish, Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kabi fanga oid kompetentsiyalarni shakllantirish.

Darsning jihozi: Dunyoning tabiiy va siyosiy xaritalari, topografik xarita, 7 - sinf atlasi.

Dars o`tish metodi: Aqliy hujum, suhbat, og`zaki bayon qilish, xarita bilan ishlash.

Darsning borishi:

Tashkiliy qism: a) salomlashish; (5 daqiqa)

b) davomatni aniqlash;

v) sinf tozaligini tekshirish.

O’tilgan mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa )

Umumiy tarizda savol-javob qilish

Yangi mavzu bayoni (20 daqiqa

O`rta Osiyo hududi shakllanishi tarixi va yer yuzasining hozirgi holatiga ko`ra ikki qismga, ya’ni tekislik va tog`larga bo`linadi.

Tekisliklar O`rta Osiyoning markaziy, g`arbiy va shimoliy qismlarida joylashgan. Bu yerlarda shamol va nurash relyef hosil qiluvchi asosiy omil hosil qiladi. O`rta Osiyoda tog` oldi va tog`lar oralig`ida joylashgan tekisliklar ham keng maydonlarni ishg`ol qilgan. Bu tekisliklar tog`larda yemirilgan tog` jinslarini vaqtinchalik va doimiy oqar suvlar oqizib keltirib yotqizishadi.

Tekisliklarni tog`lar sharq va janub tomonlardan o`rab turadi. Shimolda Qozog`iston past tog`lari joylashgan, uning katta qismi yemirilib, qirli tekisliklarga aylanib qolgan. O`rta Osiyoning sharqiy qismida eng yirik Tyanshan tog`lari tizimi joylashgan. Uning eng baland cho`qqisi muzlar bilan qoplangan Xontangri tog`laridir (G`alaba cho`qqisi 7439 m). Yoy shaklida joylashgan tog`larda shamol va suv ta’sirida turli relyef shakllari hosil bo`lgan.

Yangi mavzuni mustahkamlash. (7 daqiqa )

1. 
   O`rta Osiyoning eng baland va eng past nuqtalarini xaritadan ko`rsating.
   
2. 
   Chink nima?
   
3. 
   O`rta Osiyoda bo`lib o`tgan qanday tog` paydo bo`lish bosqichlarini bilasiz?
   
4. 
   Yoqilg`i foydali qazilmalarga nimalar kiradi?
   

Uyga vazifa: Mavzuni o`qib kelish, savollarga javob yozish. (3 daqiqa )
O’.I.B.D.O’_______________ QO’ZIBOYEVA F.

Sana: __________________. 2019-yil 7-sinf «B», «V»

15 - Mavzu: O`rta Osiyo iqlimi. Iqlimga ta’sir ko`rsatuvchi omillar.

Darsning talimiy maqsadi: O`quvchilarga O`rta Osiyo tabiiy geografik o`lkasi iqlimi haqida tushuncha berish, iqlimga ta`sir ko`rsatuvchi omillar haqida bilim berish.

Tarbiyaviy – shaxsning qanday sifatlari shakillantirilishi ko’rsatiladi (axloqiy, estetik,ekologik, tarbiya berish, vatanga saodat, mexnatni ulug’lash, do’stona munosabatni tarbiyalash.

Rivojlantiruvchi- o’quvchilar aqliy faoliyatining qanday hakillarini(materiallarga ishlov berish,jixozlardan foydalanish) va qanday mantiqiy jarayonlarni o’zlashtiradilar va bu qanday natija berish ifodalanadi (nutqni, fikrni o’stirish, xarakatlarni rivojlantirish

Shakllantiriladigan kompetensiyalar: Axborotlar to’plash. Manbalardan foydalanish. Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo’lish, ekologik dunyoqarash va tafakkurini mustaqil ravishda o’stirib borish.

Statistik ma’lumotlar bilan ishlay olish, ularni to’g’ri solishtira olish, proporsiyalar tuzish orqali nisbiy ulushlarni aniqlay olish, jadval, diagramma va grafiklarni tuzish, ularning mazmunini tahlil qila olish.

Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish, Geografik ob’ektlar, joy nomlarini to’g’ri qo’llay olish, Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish, Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kabi fanga oid kompetentsiyalarni shakllantirish.

Darsning jihozi: Dunyoning tabiiy xaritasi, O`rta Osiyo va Qozog`iston tabiiy xaritasi, globus, darslik, 7 - sinf atlasi, yozuvsiz xaritasi.

Dars o`tish metodi: Aqliy hujum, suhbat, og`zaki bayon qilish, xarita bilan ishlash.

Darsning borishi:

Tashkiliy qism: a) salomlashish; (5 daqiqa)

b) davomatni aniqlash;

v) sinf tozaligini tekshirish.

O’tilgan mavzuni mustahkamlash (10 daqiqa )

Umumiy tarizda savol-javob qilish

Yangi mavzu bayoni (20 daqiqa

O’rta Osiyoning iqlimi juda rang-barangdir. O’lkaning shimoliy qismida hali qish hukmron boiib turgan vaqtda uning janubida va tog’ oralig'idagi vodiylarda daraxtlar gullab, bahor fasli boshlangan boiadi. Suvsizlikdan qaqragan qumli choilar, tog’ etaklaridagi ekinzor va bog’lardan iborat vohalar baland tog’iarda sernam o’tloq va o’rmonlar bilan almashinadi. 0’rta Osiyo o’lkasidagi bunday rang-barang iqlimiy sharoit, asosan, quyidagi omillar ta'sirida vujudga kelgan: jovnins geografik о‘mi va Quyosh radiatsiyasi, havo massalarinmg harakati, joyning relyef tuzilishi. 0‘lka iqlimini hosil qiluvchi bu omillami alohida-alohida ko‘rib chiqamiz.

Quvoshning yer yuziga tushadigan nur energtyasi va issiqligi Ouyosh radiatsiyasi deb ataladi. Quyosh nurlari kosmik fazodan o'tib Yerga va uning havo qobig'iga issiqlik energiyasi keltiradi. Quyosh radiatsiyasining miqdori muayyan vaqt mobay nida 1 kv. sm yer yuzasiga kalorix a miqdorida tushgan nurli energiya bilan ifodalanadi.

15- rasm. Toshkentda 22- iyun

(A) va 22- dekabr (B) kunlan Quyoshning

ufqdan balandligiga qarab issiqligining

taqsimlanishi. Shu kunlarda quyosh nuri

bir xil tushadigan maydonlami

(a—a va b—b) taqqoslang va xulosa c

hiqaring.

Quyosh radiatsiyasining Yer

yuzasida taqsimlanishi geografik

kenglikka bog'liq, chunki quyosh nurlarining Yer yuzasiga qanday burchak ostida tushishi hamda turli yerlarda kunning uzoqligi geografik kenglikka bog’liq. Quyosh nurlari yer yuzasiga qancha tik tushsa, xuddi shu joy muayyan vaqtda ko’p issiqlik oladi (15, 16, 17-rasmlar).

0’rta Osiyo shimoliy va janubiy qismlari o’rtasidagi kunning uzoqligidagi eng katta farq yozgi va qishki Quyosh turishi kunlariga to'g'ri keladi. Masjlan, dekabming oxirida оlkaning chekka janubiy qismlarida kun shimolga nisbatan 1 soat 10 minut uzun, iyun oyining oxirida esa, aksincha, 1 soat 50 minutga yaqin qisqa bo'ladi.

Joyning geografik kengligi shu hududda joylashgan yer yuzasiga tushishi mumkin bo'lgan quyosh energiyasi miqdorinigina belgilaydi. Lekin Quyoshdan keladigan energiyaning hammasi ham yer betiga yetib kelmaydi. Uning 20 foizga yaqm qismi havo qobig'idan aks etib, yana fazoga qaytib ketadi. Quyosh nurlarining bir qismini havodagi suv bug’lari, changlar, shumngdek, bulutlar yutadi va tarqatib yuboradi. Natijada atmosferada tarqoq radiatsiya vu­judga keladi.

Quyoshdan yer betiga bevosita yetib kelgan radiatsiya to'g'ri radiatsiya deyiladi. Yer yuziga to’g’ri radiatsiya ham, tarqoq radiatsiya ham tushrdi. Yer yuzasiga tushadigan tarqoq radiatsiya bilan to'g'ri radiatsiya birgalikda yalpi radiatsiya deb ataladi. Yalpi radiatsiya Qoraqum choiining janubida 1 kv. sm yuzaga 150 kkal issiqlikka teng.

17- rasm. O'rta Osiyoning shimoliy (A) va

januhiy (B) chekkalarida 22- dekabrda quyosh

nurining tushish burchagi va bir xil miqdorda

nur tushadigan maydon (a—a), (b—b).Bular

tafovutini aniqlang.

0’rta Osiyo hududining ko’pchilik qismida

qish, bahor fasllarida havo bulutli bo’lgani

sababli, yer yuzasiga tushadigan yalpi

radiatsiya tarkibida tarqoq radiatsiya miqdori коproq bo ladi. Yoz oylarida esa o‘lka tekisliklarining barcha qismida havo, asosan, bulutsiz boigani uchun Quyoshdan keladigan radiatsiyaning asosiy qismini to g‘ri radiatsiya tashkil etadi.

Yangi mavzuni mustahkamlash. (7 daqiqa )

1. 
   Iqlimning tarkib topishiga ta’sir etuvchi omillarni sanab bering.
   
2. 
   To`g`ri radiatsiya nima?
   

Uyga vazifa: Mavzuni o`qib kelish, savollarga javob yozish. (3 daqiqa )

O’.I.B.D.O’_______________ QO’ZIBOYEVA F.