Самиғов н. А. Бино

Архитектура ѐдгорликларида бўѐқларнинг ишлатилиши

Тарихий биноларни безашда, қолаверса, ташқи мухитдан ҳимоялашда бўѐқлар катта ахамиятга эга бўлган. Қадимий цивилизация бешиклари бўлган Миср пирамида ва эҳромлари (7.1 – 7.5 расмлар), Месопотамия, Рим, Греция, Хитой, Хиндистон, Марказий Осиѐ архитектура ѐдгорликларида ички, ташқи безаги учун турли мойли ва мойсиз бўѐқлар ишлатилган. Бунга Афросиѐб шаҳри қолдиқлари, Шаҳрисабздаги Оқсарой, Дор – ул – Тиловат обидалари, Хивадаги Ичан – қалъа яққол мисол бўлади.

1. – расм. Миср эҳромларига ишланган расмлар

Бинолар ички интеръерини безашда мойли бўѐқлар асосан расмлар, нақшлар, миниатюралар чизишда ишлатилган. Мойли бўѐқлар турли табиий мойлар асосида олинган. Табиий мойлар зиғир, каноп, масқар, зайтун, палма ва ш.к. ўсимлик мойларини, махсус қотишини тезлаштирувчи моддалар (сиккативлар) қўшиб қайнатиб тайѐрланган. Мойли бўѐқларга ранг бериш учун асосан минерал пигментлар, қолаверса, ўсимлик ва хашоратларни
қуритиб, янчиб ѐки уларнинг қайнатмалари қўшилган. Бино ва иншоотларнинг ташқи безаги учун ишлатилган мойли бўѐқлар минерал пигментлар асосида тайѐрланган, чунки бундай пигментлар қуѐш нури, ташқи муҳит таъсирида ўзгармаган. Бинонинг ички бўѐқли безаги намунаси 7.3- расмда келтирилган.

2. – расм. Миср эҳромларига ишланган расмлар

Бино деворларидан ҳаво ўтиши учун унинг ички деворлари қисман сув – елимли бўѐқлар билан бўялган. Елимлар ҳайвон териси ѐғлари, туѐғи, шохи ва ўсимликлар қайнатмалари асосида олинган. Ранг берувчи пигмент сифатида минерал кукунлар ва ўсимликлар (хашоратлар) қайнатмалари ишлатилган.
Мойли ва сув-елимли бўѐқлар таркибини турғунлаштириш, майинлаштириш, муҳитга чидамлилигини ошириш мақсадида уй ҳайвонларининг сут зардоби, қуш тухуми сариғи ѐки оқи, ўсимлик
қайнатмалари, қатронлари сирт-актив ва модификаторлар сифатида қўшилган.