Самиғов н. А. Бино

Бетон маркалари ва класслари

Бетон ва темирбетон конструкцияларни лойиҳалашда бетонга мустаҳкамлик, совуққа чидамлилик ва сув ўтказмаслик кўрсаткичлари бўйича класслар (маркалар) белгиланади.
Бетоннинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси бўйича лойиҳа маркаси куб шаклидаги эталон намуналарни ўқи бўйича сиқилишдаги қаршилиги (кгс/см²) га нисбатан белгиланади.
Бетоннинг чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси бўйича лойиҳа маркаси призма шаклидаги махсус намуналарни ўқи бўйича чўзилишдаги қаршилигига (кгссм²) нисбатан белгиланади. Ушбу марка бетоннинг чўзилишдаги қаршилиги асосий аҳамиятга эга бўлганда белгиланади.
Бетоннинг совуққа чидамлилик бўйича лойиҳа маркаси намуналарни стандарт совуққа чидамлилик синовлари натижалари бўйича белгиланади. Ушбу марка бетонга кўп марта музлаш ва эриш таъсир этиши мумкин бўлган ҳолларда белгиланади.
Бетоннинг сув ўтказмаслик бўйича лойиҳа маркаси намуналарни бир томонлама гидростатик босимда (кгс/см²) сув ўтказмаслик стандарт синовлар натижалари билан белгиланади. Ушбу кўрсаткич бўйича бетон маркалари бетонга зичлик ва сув ўтказмаслик бўйича махсус талаблар қўйилганда белгиланади.
Бетоннинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 28 суткада аниқланади. Йиғма темирбетон конструкциялар учун стандарт ѐки техник шартларда кўрсатилган бошқа муддатларда ҳам сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси аниқланиши мумкин.
Бетоннинг мустаҳкамлиги муайян серияларда тайѐрланган камида 3 эгизак стандарт намуналарни синаш натижасида топилади. Намуналар бетон қоришмасининг ўрта қисмидан олинади, қолипланади ва лаборатория вибростолида зичлаштирилади. Тайѐрланган намуналар камида 24 соат усти намланган мато билан ѐпилган қолипларда, ҳаво ҳарорати 20±2⁰С шароитда сақланади, кейин қолипдан ечилган намуналар махсус камерада нисбий намлик 95% дан кам бўлмаган ва ҳарорат 20±2⁰С бўлган нормал шароитда 28 сутка давомида сақланади. Синаладиган намуналар ўлчамлари йириклигига боғлиқ бўлади.
Бетоннинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 20х20х20 см, 15х15х15 см (асосий намуна) ва10х10х10 см стандарт намуналарни синаб топилади.
Мустаҳкамлик кўрсаткичларини 15х15х15 см асосий намунага келтириш учун томонлар ўлчами 10 см ва 20 см намуналар синалганда мутаносиб равишда 0,95 ва 1,05 масштаб коэффициентларга кўпайтириш зарур.
Бетоннинг чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси унинг сиқилишдаги мустаҳкамлигига мос равишда ўсиб боради, аммо юқори маркадаги бетонлар тайѐрланганда бу ўсиш суръати пасаяди.
Бетоннинг чўзилишдаги маркаси сиқилишдаги маркасига нисбатан 1/10- 1/17 ва эгилишдаги маркасига нисбатан 1/6-1/10 нисбатда бўлади.
Бетоннинг мустаҳкамлиги унинг структура бўйича компонентларнинг бир хил жойлашишига бевосита боғлиқ. Бетон структурасининг бир хилда бўлишини таъминлаш учун ташкил этувчиларни яхшилаб аралаштириш зарур.
Бетоннинг лойиҳа маркасини сифатли цемент, тўлдиргичлар ишлатиб, технологик жараѐнларни мукаммалаштириб, ишлаб чиқаришни автоматлаштириб таъминлаш керак.
Бетоннинг лойиҳадаги кафолатланган маркасини унинг мустаҳкамлигини меъѐрлаш кўрсаткичи воситасида белгилаш мумкин. Бетон класси айнан шундай кўрсаткич вазифасини ўтайди.