Самиғов н. А. Бино

Бетоннинг асосий хоссалари

1. Бетоннинг мустаҳкамлиги

Бетоннинг мустаҳкамлиги боғловчи, тўлдирувчиларнинг сифатига ва ҳосил бўлган композицион материалнинг зичлигига боғлиқ бўлади. Умуман, бетон қанчалик зич структурага эга бўлса, шунчалик мустаҳкам бўлади. Боғловчининг сифати цементнинг маркаси (R_ц), майда ва йирик тўлдиргичларнинг сифати А коэффициенти, ғоваклиги эса сув-цемент нисбати (с/ц) билан белгиланади.
Зич бетоннинг ғоваклигини қуйидагича ифодалаш мумкин:


П  ^{С W  Ц} 100%,
1000

бу ерда: С ва Ц сув ва цементнинг 1 м³ (1000л) бетон учун сарфи, W-кимѐвий боғланган сувнинг миқдори (цемент миқдорига нисбатан). Бетон қотишининг 28 сутка давомида цемент массасига нисбатан 15% атрофида сувни шимишини ҳисобга олсак, W0,15 бўлади.

Бетон мустаҳкамлиги ва сувнинг сарфи ўртасидаги боғланишни, цемент сарфи ва зичлаштириш усули доимий бўлса, қуйидаги чизиқли боғланиш орқали ифодалаш мумкин (10.3-расм). Бу чизиқли боғланиш бетон мустаҳкамлигининг физик моҳиятини билдиради ва бетон таркибини танлашда қандай омилларга аҳамият бериш зарурлигини кўрсатади.
Чизманинг а-соҳасидаги қисми бетон қоришмасининг етарли даражада зичлаштирилмагани оқибатида мустаҳкамликнинг пасайишини кўрсатади, б- соҳа қисми эса бетон таркибида сув оптимал миқдорда бўлгани, бетон қоришмаси яхши зичлашиб мукаммал структура ҳосил бўлганини кўрсатади. Кейинчалик сувнинг миқдори ошиб бориши (в ва г-соҳалар) бетон мустаҳкамлигининг камайишига олиб келади, чунки ортиқча миқдорда киритилган сув кейинчалик ўз ўрнида ғоваклик ҳосил қилади.


Бетоннинг сиқилишдаги мустаҳкамлиги, МПа
Сув сарфи, кг/м³

10.3-расм. Бетон мустаҳкамлиги ва сув сарфи ўртасидаги умумий боғланиш

а-зичлаштирилмаган бикр бетон соҳаси; б-юқори зичлик ва мустаҳкамлик соҳаси; в-ҳаракатчан бетон қоришмаси соҳаси; г-қуйма бетон қоришмаси соҳаси.
Бетоннинг мустаҳкамлиги билан йирик тўлдиргич мустаҳкамлиги ўртасидаги боғланишни тўлдиргич доналарининг қочиш коэффициенти () орқали тавсифлаш мақсадга мувофиқдир.
Йирик тўлдиргич доналари яқин жойлашганда бетоннинг мустаҳкамлиги тўлдиргичнинг мустаҳкамлигига бевосита боғлиқ бўлади, чунки тўлдиргич доналари бири-биридан цемент зарраси 2-3 диаметри ўлчамига нисбатан узоқликда бўлади. Ушбу омилни ҳисобга олиб, йирик тўлдиргичнинг мустаҳкамлиги цемент тоши мустаҳкамлигидан 1,5-2 марта юқори бўлиши керак. Бу ҳолат одатда юқори маркадаги бикр бетонларга хосдир.
Цемент ҳамири миқдори кўп бўлган ҳаракатчан бетон қоришмаларида  коэффициенти юқори бўлади, яъни, йирик тўлдиргич доналари бири-биридан узоқроқ жойлашади. Бу ҳолда бетоннинг мустаҳкамлиги цемент тошининг мустаҳкамлигига ва унинг тўлдиргич доналари билан ѐпишиш мустаҳкамлигига боғлиқ бўлади.
Бетон мустаҳкамлиги ва цемент-сув нисбати (тажрибада кўп ишлатиладиган усул) ўртасидаги боғланиш, И.Боломей-Б.Скрамтаев формуласига асосан, турли маркадаги цементлар ишлатилганда, 10.4-расмда берилган.
Оддий оғир бетонлар учун мустаҳкамлик формуласи қуйидагича: R_бАR_ц(Ц/С-0,5), Ц/С 1,4-2,5, 10.1
R_бА₁R_ц(Ц/С0,5), Ц/С >2,5, 10.2

бу ерда: R_б-28 сут. нормал шароитда қотган бетоннинг мустаҳкамлиги, МПа; R_ц-цемент активлиги, МПа; А ва А₁ тўлдиргичлар сифатини ҳисобга олувчи коэффициентлар (10.3-жадвал).