Samarqand veterinariya meditsinasi instituti

001.002.026.BMI. 2018 y. 

 

bananlarda, asta yetiluvchi olma va nonlarda kuchsiz,sitrus mevalarida esa bu xol 

aniqlanmagan. U ertali navlarda xosil keyingi yetilishi paytida ro‘y beradi. Odatda 

klimaksning boshlanishi mevalarni iste’mol sifati ko‘rinishini eng ma’qul darajasi 

to‘g‘ri keladi.  

                    Nafas  olishning  klimakterik  yuksalishi  kelib-chiqish  mexanizmi  xam 

to‘liq  o‘rganilmagan.  Ammo  shubxasiz,  klimaks  mevalarning  rivojlanishi  va 

yetilishi  natijasida  xisoblanib,  urug‘  xamda  mevalarda  so‘nggi  biosentezlar 

to‘xtashini  ifodalaydi.  Urug‘larda  nuklein  kislotalar  miqdorining  o‘zgarishi  kata 

qiziqish  uyg‘otadi:  ularning  miqdori  etilishiga  qarab  qonuniy  ravishda  o‘zgarib 

boradi.  

           Sabzavot  va  mevalarning  chidamliligi  va  uning  ko‘rsatkichlari,            

chidamlilik  deganda  mahsulotlarning  patogen  mikroorganizmlarga  bo‘lgan 

chidamlilik tushuniladi. Ammo mexanik, ta’sir va fiziologik buzulishlarga bo‘lgan 

chidamlilik  ko‘p  jixatdan  saqlanadigan  ob’ektlar  tuzulishi  va  tarkibi,  asosan, 

ularning  po‘st  to‘qimalari  bilan  aniqlanadi.  Masalan  to‘qimalarning  mexanik 

elementlar  rivojini  ta’riflaydigan  kletchatka  miqdori  va  sabzavotlarni 

saqlanuvchanligi  o‘rtasida  ijobiy  korretsiya  mavjud  bo‘ladi.  CHidamli  karam 

novdalariga    0,9-1,7  foiz,  oz  chidamlilarga    0,58-0,77  foiz  kletchatka  bo‘ladi. 

Odatda,  korrelyasiya  ko‘rsatkichlari  koeffitsienti,  “kletchatka  miqdori-nisbiy 

saqlanuvchanligi”  yuqoridir.  SHunigdek  chidamlilik  va  kimyoviy  tarkib 

xususiyatlari  o‘rtasida  o‘zaro  bog‘lanib  turadi.  Masalan  o‘simliklar  oshlovchi  va 

rang  beruvchi  moddalarning  yuqori  miqdorda  bo‘lishi  potogen  mikroorganizmlar 

chidamliligi  mos  keladi.  Bu  ko‘pchilik  fenol  birikmalari,  ayniqsa,  oksidlangan 

shaklda  ya’ni  mikroorganizmlarga  nisbatan  zaxarli  xususiyatlarga  egaligi  bilan 

tushuniladi,  masalan,  rangor  olmalar,  odatda,  kasallikka  kam  chalinadi,  chizil 

boshli  karam    oz  boshligiga  qaraganda,  rangli  piyoz  navlari  rangsiziga  nisbatan 

yaxshi 

saqlanadi. 

Sabzavot 

va 

mevalarning 

morfologik, 

anatomik 

buzilishi,kimyoviy  tarkibi,  ularning  chidamliligi  o‘rtasidagi  bog‘liqligiga 

qaramasdan e’tiborni xaddan tashqari oshirish kerak emas. Saqlanadigan meva va 

sabzotlar tirik ob’ekt sifatida shikastlanishiga qarshi turish qobilyati chidamlilikda 

katta  axamitga  ega.  Masalan,  kartoshka  tuganaklari  mexanik  axamitga 

shikastlanish o‘ringa qatlam to‘qimalari yuzaga keladi. Ayni paytda suberikyuzaga 

kelib,  yangi  shakllangan  peridirmada,  shuningdek,  unga  yondashgan  xujayralar 

parenjimasida ro‘y bergan xolda uning tomonidan shimiladi. Natijada, po‘stsimon 

qatlam  paydo  bo‘lib,  u  ortiqcha  namlikni  isrof  bo‘lishdan  saqlaydi  va 

mikroorganizmlardan  ximoya  qilinadi.  SHikastlarning  bitishi  ta’sirlanishi 

chuqurligiga  bog‘liq.  YUza  joylashgan  shikastlar  tez  va  sifatli  bitadi.  Tomir 

tizimidagi  chuqur  shikastlanish  tufayli  tuganakda  umuman  periderma  yuzaga 

kelmaydi,  shikastlar faqat quriydi. Va  qisman sub’ektlashadi. Olmaning mexanik 

shikastlangan  joylardagi  ximoya  qatlamlari  meva  daraxtdaligiga  yuzaga  kelishi 

extimoli  bor.  Meva  uzumlardan  so‘ng  bu  qobilyati  yo‘qoladi.  SHunday  qilib 

sabzavot  va  meva  chidamliligiga  uning  tuzilishi  va  shikastlanishida  ximoya 

---

 

Bajardi 

Rahbar 

Karimov.M.K 

Fayzullayeva.D