Samarqand tamadduni tarixi fanidan bajargan ishlari

Abdurazzoq Samarqandiy, uning to‘liq ismi Kamoluddin Abdurazzoq ibn Jaloluddin Is’hoq Samarqandiy (1413—1482) bo‘Iib, Hirotdagi badavlat va nufuzli xonadonlarning biriga mansubdir.
Abdurazzoq yaxshi o‘qib, fiqh, tafsir, hadis, arab tili, g‘azal va tarix ilmlarini puxta egallagan o‘z zamonasining yetuk olimlaridan biri bo'lib yetishdi. Abdurazzoq Samarqandiy 1438-yili o'zining qozi Azizuddinning arab tili grammatikasining ba’zi masalalari, yuklama va olmoshni tadqiq etuvchi “Risolayi Azudiya” kitobiga bag'ishlangan sharhini yozib tamomladi. 1438 yildan boshlab to 1463-yilga qadar Abdurazzoq Samarqandiy dastlab Shohruh, so‘ngra Abulqosim Bobur (1451 — 1457) va boshqa Temuriy shahzodalarning saroyida xizmat qildi. Abdurazzoq Samarqandiy ko'proq xorijiy davlatlar bilan olib boriiadigan diplomatik yozishmalami hoziriash, shuningdek elchilik ishlari bilan mashg‘ul bo‘lgan. Masalan, u Shohruh davrida 1441-yili Janubiy Hindistonga elchi qilib yuboriladi. Abdurazzoq Samarqandiy Hindiston safari vaqtida ko‘rganbilganlarini to'plab, bir xotira sifatida yozib qoldirgan va bu ma’lumot Temuriylar davlati bilan Hindistonning o ‘sha vaqtlardagi ijtimoiy-siyosiy ahvoli, ayniqsa Hindistonning ijtimoiy va madaniy hayotini o'rganishda katta o ‘rin tutadi. 1458-yili Hirotni egallagan Sulton Abu Sa’id Mirzo uni 1463-yili Shohruh xonaqosiga shayx qilib tayinladi va Abdurazzoq Samarqandiy umrining oxirigacha o‘sha manzilda istiqomat qilib, asosan ilmiy ish bilan mashgʻul bo‘ldi. Abdurazzoq Samarqandiy yirik tarixchi olim sifatida ham nom qoldirdi. U Matla’us-sa’dayn va majma’ ul-bahrayn deb ataluvchi asari bilan mashhur bo‘ldi. Kitob 1467—1470-yillar orasida yakunlangan.
Davlatshoh Samarqandiy (toʻliq ismi Davlatshoh ibn Alouddavla Baxtishoh as-Samarqandiy) (taxminan 1436/37—95) — oʻzbek^[1] shoiri, adabiyotshunos va davlat arbobi. Otasi Shohruxning nufuzli amirlaridan boʻlgan. D.S. zamonasining yirik olimi Fazlulloh Samarqandiy qoʻlida tahsil koʻrgan. 1480 y.gacha saroy xizmatida. Umrining oxirlarida saroy va harbiy xizmatlarni tark etib, ijod bilan shugʻullangan. Turkiy va forsiyda yozgan. D.S.ga shuhrat keltirgan yirik asari "Tazkirat ushshuaro"dir ("Shoirlar tazkirasi", 1486 y.da yozib tugʻallangan). Tazkiralar Alisher Navoiyga bagʻishlangan boʻlib, juda kup ilmiytarixiy manbalar asosida yaratilgan. Asar muqaddima, yetti bob (tabaqa) va xotimadan tashkil topgan. Muqaddimada asarning yozilish sabablari hamda Labid (7-asr), Mutanabiy (915—965), Abu Aʼlo al-Maariy (973—1058) kabi 10 nafar mumtoz arab shoiri haqida yozilgan, asosiy boblarda esa 10—15-asrlarda Movarounnahr, Xuroson va qoʻshni mamlakatlarda yashab ijod etgan 150 dan ortiq shoir va olimlar faoliyati tadqiq etilib, ularning tarjimai holi haqida maʼlumot va asarlaridan namunalar keltirilgan.