Samarqand tamadduni tarixi fanidan bajargan ishlari

2-Mashq. Quyidagi jadvalni mos ravishda to’ldiring.

	Amir Temur barpo etgan bog’lar		Amir Temur va temuriylar davrida Samarqandda barpo qilgan binolar		Samarqandni boshqargan Temuriy hukmdorlar (Davriy ketma ketlikda)
1	Bog’i Shamol	1	Amir Temur maqbarasi	1	Amir Temur
2	Bog’i Davlatobod	2	Ruhobod	2	Xalil Sulton
3		3		3
4		4		4	Mirzo Ulug’bek
5		5		5
6		6		6	Abdullo Mirzo
7	Bogi Dilkusho	7	Mirzo Ulug’bek madrasasi	7
8		8		8	Abu Said Mirzo
9		9		9
10		10		10
11		11		11
12		12		12	Zahiriddin Muhammad Bobur

3-Mashq.To’g’ri yoki xato. Quyidagi jadvalda keltirilgan ma’lumotni to’gri yoki xato ekanligini aniqlang, agar to’g’ri bo’lsa “+” belgisini, xato bo’lsa “-“ belgisini quying.

	Tarixiy ma’lumot	Belgi
1	Mirzo Ulug’bek 1409-1449 yillarda hukmronlik qilgan, ilm-fan va madaniyatni rivojlantirgan	+
2	Mirzo Ulug’bek Samarqand, Buxoroda va Toshkent shaharlarida madrasalar qurdirgan	-
3	Samarqanddagi Mirzo Ulug’bek madrasasi 1517-1520 yillarda qurilgan
4	“Boburnoma” asarini Alisher Navoiy yozgan
5	Samarqanddagi Mirzo Ulug’bek madrasasini tugatgan talabalarga shahodatnoma berilgan
6	Samarqanddagi madrasada shaxsan Mirzo Ulug’bekning o’zi ham mudarrislik qilgan
7	Muhammad Havofiy, Qozizoda Rumiy, G’iyosiddin Jamshid Koshiy madrasada dars berishgan

4-mashq. Mavzu yuzasidan 3-ta o’rtacha qiyinchilikda savol tuzing.
1._____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Javobi:_____________________________________________________________________________2.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Javobi:____________________________________________________________________________
3.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Javobi:_____________________________________________________________________________
3-SEMINAR MAVZUSI: SAMARQAND ALLOMALARI ILMIY-MA`NAVIY MEROSINING JAHON ILM-FANI TARAQQIYOTIGA QO’SHGAN HISSASI.
Ulug‘bekkacha Movarounnahrda yulduzlar ilmi bilan shug‘ullangan, hozircha bizga ma’lum bo‘lgan yagona olim Muhammad ibn Ahmad ibn YUsuf as-Samarqandiydir. 
Muhammad Samarqandiy 251/865-252/866 yillar mobaynida Samarqandda astronomik kuzatishlar olib borgan. Uning jadvallari ibn YUnusning (399/1009 yili vafot etgan) «Zij al-kabir al-Hakimiy» («al-Hakimga bag‘ishlangan katta zij») nomli yulduzlar jadvalida bizgacha etib kelgan.
Samarqandiy Muhammad Ibn Abdujalil (12-asr) — hanafiy muhaddis. Abu Hafs Najmiddin Umar ibn Muhammad anNasafiyning shogirdi. S.ning "Muntaxab kitob alkand fi zikr ulamoi Samarqand" ("Samarqand ulamolari xotirasiga doir qand (dek shirin) kitobining saylanmasi") kitobi bor. Unda samarqandlik 200 ga yaqin muhaddis, faqih, ulamo haqidagi maʼlumotlar keltirilgan. Oʻziga xos hadis toʻplami hisoblanadigan bu asarning yagona va toʻlik boʻlmagan nusxasi Parijdagi Fransiya milliy kutubxonasida saqlanadi. Fanda hozirgacha fors tilidagi "Kandiya" asari S. "Muntaxab"ining arab tilidan tarjimasi, degan xato tasavvur mavjud.
Moturidiy (Abu Mansur al-Moturidiy; Abu Mansur Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud al-hanafiy al-Moturidiy as-Samarqandiy) (870-yil; Samarqand — 944-yil; Samarqand) — imom, fiqh olimi, kalom ilmining moturidiylik oqimi asoschisi. „Imom al-hudo“, „Imom al-mutakallimin“ („Hidoyat yoʻli imomi“, „Mutakallimlar imomi“) nomlari bilan ulugʻlangan. Moturid qishlogʻida (hozirgi Jomboy tumanida) tavallud topib, to umrining oxirigacha shu yerda yashagan, bu yerda katta bogʻ ham barpo etgan.
Moturidiy Samarqanddagi al-Ayoziy madrasasida oʻqidi, mahalliy hanafiy faqihlardan taʼlim oldi, Abu Bakr Ahmad al-Juzjoniy, Abu Nasr Ahmad ibn al-Husayn al-Iyodiy, Nusayr ibn Yahyo al-Balxiy, Muhammad ibn Muqotil ar-Roziy unga ustozlik qilishdi. Keyin oʻzi fiqh va kalom ilmlaridan dars berdi. Abu Ahmad al-Iyodiy, Abul Hasan Ali ibn Sayyid ar-Rustugʻfaniy, Abu Bakr as-Samarqandiy, Makhul an-Nasafiy, Abul Mu’in an-Nasafiy, Abulyusr al-Pazdaviy kabi shogirdlar yetishtirdi. Vasiyatiga koʻra, Samarqanddagi Chokardiza qabristoniga dafn etildi.
Moturidiyning asosiy asarlari „Kitob at-tavhid“ („Yakkaxudolik haqidagi kitob“), „Taʼvilat ahl as-sunna“dir („Sunniylik anʼanalari sharhi“). „Kitob at-Tavhid“ bilish nazariyasi bayon qilingan musulmon ilohiyotshunosligining birinchi asari hisoblanadi. Kitobning kalom ilmi taʼrifi berilgan muqaddimasida bilimning 3 manbai: hissiy (sezgi) aʼzolari vositasida, naql — rivoyatlar vositasida va aql-idrok vositasida axborotlar olish mumkinligi haqida gapiriladi. Moturidiy sof din doirasidan chiqmagan holda aql-idrokni ulugʻlaydi va mantiqan asoslangan bilimning ahamiyatini taʼkidlaydi. Kitobda oʻsha davrdagi adashgan firqalar qarashlarining haqiqatdan yiroq ekanligi tahlil etilgan. Moturidiy „Din yoʻlidagi barcha adashuvlarning sababi — riyokor kimsalarga koʻr-koʻrona ergashishdadir“, deb taʼkidlagan edi.
Moturidiy ilohiyotchi olim sifatida muhim aqidaviy masalalar — juzʼiy ixtiyor, eʼtiqod, oxirat hayoti kabilarni qamrab oluvchi risolalar bitdi. „Maʼxaz ash Shariʼa“ („Shariat asoslari sarasi“), „Kitob al-usul“ („Diniy taʼlimot asoslari kitobi“), „Kitob al-jadal“ („Dialektika haqidagi kitob“) kabi asarlari shular jumlasidandir. Moturidiy Abu Hanifa qarashlarini tushuntirib berib, uni rivojlantirdi. Abul Hasan al-Ashʼariy (873—935) ishlab chiqqan Islom aqidasi asoslarini takomillashtirib, uni sunniylik eʼtiqodiga kirib qolgan notoʻgʻri, gʻayri sahih aqidalardan tozaladi. Moturidiy qarashlari oʻz davrida mintaqaning madaniy va ilmiy ravnaqita sabab boʻlgan. Chunki Moturidiy din asoslarini mantiqan tushuntirgan, tanlov huquqi va ijtimoiy hamjihatlikni qaror topdirish gʻoyalarini rivojlantirgan. Moturidiy jami 15 ga yaqin asar taklif etgan. Uning kalomga oid 7 ta va fiqhga oid 2 ta asari boʻlib, ular saqlanib qolmagan. Moturidiyning bizgacha yetib kelgan asarlari qisman tadqiq qilingan. Uning Qurʼon tafsiriga bagʻishlangan „Taʼvilot al-Qurʼon“ asari va uning uzviy davomi hisoblanmish „Irshad al-mubtadiyin fiy tajvidi Kalami Robbil 'alamin“ („Qurʼon oʻqishga kirishganlar uchun qoʻllanma“) kitobi Oʻzbekiston FA Sharqshunoslik institutida saqlanadi.
Oʻzbekistonda Moturidiy merosini oʻrganishga faqat mustaqillikdan keyingina kirishildi. OʻzR Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan 2000-yilda Moturidiy tavalludining 1130 yilligi Oʻzbekistonda keng nishonlandi. Oʻzbekiston Birinchi prezident I. A. Karimov tashabbusi bilan Samarqandda alloma xotirasiga yodgorlik majmui bunyod etildi. Toshkent va Samarqandda Moturidiy taʼlimoti va uning islom olamida tutgan mavqeiga bagʻishlangan xalqaro ilmiy anjumanlar oʻtkazildi. Moturidiy hayotining turli qirralarini yorituvchi maqolalar, risolalar va tadqiqotlar chop etildi. Moturidiy merosini oʻrgangan xorijlik olimlar bilan samarali hamkorlik aloqalari oʻrnatildi. 2001-yilda Göttingen (Germaniya) universitetining professori Rudolf Ulrich qalamiga mansub „Al-Moturidiy va Samarqand sunniylik ilohiyoti“ kitobi oʻzbek tilida nashr etildi.