|
7-shakl. Venchur kapitalistning mablag‘lari qo‘yilgan
kompaniyada bo‘lgan vaqtidagi nizolarning manbalari.
Tadbirkor nimani xohlaydi:
• muvaffaqiyatli biznesni qurish;
• o'zingizning biznesingiz uchun etarli mablag'ni olish;
• imkon qadar biznesdagi ulushni saqlab qolish va nazorat
qilish;
• biznesni rivojlantirish uchun aloqalar va tajribaga ega bo'lish;
• ba'zi xatarlarni investorlar bilan bo'lishish;
• agar biznes muvaffaqiyatli bo'lsa, ko'p pul oling.
Manfaatlar
to'qnashuvi
Investor nimani xohlaydi:
• investitsiya xavfini asoslash uchun daromadlarni maksimal darajada
oshirish;
• investitsiya maqsadiga muvofiq ishlatilganligiga ishonch hosil qiling;
• agar biznes bo'lsa, moliyalashtirishning keyingi bosqichlarida
qatnashish
muvaffaqiyatli rivojlanadi;
• yaqin kelajakda loyihani tark etish;
• o'zingizning obro'ingizni oshiring
280
Investitsiya operatsiyasini tuzishda ko‘tarilgan asosiy
masalalar:
1)
aktivlar turi va kapital tarkibi;
2)
ovoz berish huquqi, direktorlar kengashi va korporativ
boshqaruv;
3)
asosiy xodimlarning ish vaqti;
4)
dividendlarni to‘lash siyosati, dividendlarni to‘lash
bo‘yicha cheklovlar;
5)
tugatish imtiyozlari;
6)
menejerlarning harakatlariga va aksiyalarni sotishga
cheklovlar;
7)
kapitalning kengayishi uchun tovon puli va mavjud
investitsiyalarning asosiy yo‘nalishlari;
8)
ma’lumot olish huquqi;
9)
bitim shartlari va bitim xarajatlari.
Har qanday investitsiya operatsiyalari uchun to‘liq bo‘lishi
mumkin bo‘lgan hujjatlarning to‘liq ro‘yxatini tuzish mumkin
emas. Ushbu holatdagi eng muhim omil bu yuridik shaxs faoliyat
ko‘rsatadigan yurisdiksiya bo‘lib, unga aslida pul mablag‘lari
qo‘yilgan.
Shunga ko‘ra, ma’lum bir hudud qonunchiligi asosan
investitsiya
hujjatlari
tarkibiga
qo‘yiladigan cheklovlarni
belgilaydi.
Tranzaksiyalarni tuzishda ishlatiladigan asosiy vositalarga
quyidagilar kiradi:
1) kompaniyaning sarmoyadan oldingi va keyingi qiymatini
aniqlash usullari;
2) kompaniyaning ustav kapitalidagi aksiyalarning har xil
turlari;
3) variantlar;
4) qarz vositalari;
5) kapitalning kengayishidan himoya qilish usullari.
Pulni oldindan baholash - dastlabki baholash - mavjud egalar
va yangi investorlar o‘rtasida kelishilgan va unga venchur
sarmoyasi kiritilishidan oldin darhol aniqlanadigan kompaniyaning
281
qiymati [5.28]. Ya’ni, bu kapitalning yangi qismini sarmoya
qilishdan oldin kompaniyaning ustav kapitalining narxidir.
Kompaniyaning investitsiyadan oldingi va investitsiyadan keyingi
qiymatlari o‘rtasidagi farq investitsiya hajmiga teng.
Kompaniyaning dastlabki qiymati baholanadigan kompaniya
aksiyalariga sarmoya kiritish maqsadga muvofiqligini ko‘rsatadi.
Demak, u investor uchun jozibadorlik kasb etadi. Kompaniya
uchun investorning ijobiy imidjini yaratish foydali ekanligi aniq va
buning uchun menejerlar xarajatlarni oshirishga harakat qilishadi.
Kompaniya qiymatining dastlabki bahosi quyidagilarga bog‘liq:
1) soha va kompaniyaning umumiy xususiyatlari (uning
hajmi, mahsulotlari), uning sheriklari, raqobatchilari va mijozlari;
2) o‘rganish paketi holati (ustav, ta’sis hujjatlari, balans,
foyda va zararlar to‘g‘risidagi hisobot), ularni o‘rganish ekspress-
tahlili,
moliyaviy
barqarorlik,
likvidlik
va
rentabellik
koeffitsientlarini hisoblash kabi vositalardan foydalangan holda
amalga oshiriladi.
Dastlabki xarajatlarni hisoblash bitim tuzilishini, ya’ni jalb
qilingan mablag‘lar hajmini, chiqarilgan aksiyalar soni va narxini
aniqlash uchun zarurdir. Yig‘ilgan mablag‘lar miqdori asoslanishi
va kompaniyaning ehtiyojlarini qondirishi kerakligini hisobga olib,
investitsiyalar miqdori kompaniya qiymatini dastlabki baholash
bilan mutanosib bo‘lishi kerak deb taxmin qilinadi.
Kompaniyaning puldan keyingi qiymati (Post-money
Valuation) - sarmoyani olganidan keyin kompaniyaning qiymati -
investitsiya
qilingan
mablag‘larni
hisobga
olgan
holda,
moliyalashtirishning keyingi bosqichidan so‘ng darhol amalga
oshirilgan kompaniya qiymatini baholashdir [5.30]. Ya’ni, bu
investitsiyalar kiritilgandan so‘ng kompaniya ustav kapitalining
qiymati hisoblanadi.
Agar kompaniya ommaviy bo‘lsa, uning investitsiyadan
keyingi qiymati kompaniyaning bozor yoki biznes qiymati
hisoblanadi. Kompaniyaning investitsiyadan keyingi qiymati
investorlar uchun muhimdir. Chunki mazkur bozor butun biznesni
qanday qadrlashini ko‘rsatadi. Shunday qilib, kompaniyaning
282
dastlabki va investitsiyadan keyingi qiymati quyidagilarni aniqlash
uchun muhimdir:
1) venchur moliyalashtirish orqali jalb qilingan mablag‘lar
hajmi;
2) investitsiyadan chiqqanda;
3) har bir aksiya narxini belgilash;
4) investor mulkining ulushi.
Venchur moliyalashtirishda qimmatli qog‘ozlarning turli
sinflarini yaratish orqali aksiyadorlik jamiyatining kapital
tuzilishini shakllantirishda uchta yondashuv mavjud bo‘lib, ular
hozirgi kunda muvaffaqiyatli qo‘llanilmoqda.
Birinchi oddiy yondashuvga ko‘ra, kapital tarkibini
shakllantirishda barcha toifadagi investorlar uchun faqat oddiy
aksiyalar qo‘llaniladi. Hozirgi kunda professional venchur
kapitalistlar orasida eng keng tarqalgan ikkinchi yondashuv
shundan
iboratki,
kompaniyaning
kapital
tuzilishini
shakllantirishda institutsional va venchur kapital investorlari uchun
imtiyozli
konvertatsiya
qilinadigan
aksiyalar,
kompaniya
asoschilari va venchurgacha investorlar (“farishtalar”) uchun oddiy
aksiyalar qo‘llaniladi. Uchinchi yangi yondashuvga ko‘ra, venchur
investorlar
oddiy
aksiyalar
va
imtiyozli
konvertatsiya
qilinmaydigan aksiyalarning to‘plamidan foydalanadilar [5.32].
Garchi venchur kapital o‘z-o‘zidan investitsiya va xususiy
kapital bo‘lsa-da, kapitalning bir qismi uzoq muddatli garovsiz
kredit shaklida berilishi mumkin. Ushbu yondashuv investorlarga
imtiyozli aksiyalarni taqdim etishdan unchalik farq qilmaydi va bir
qator holatlarda masalan, soliqlarni optimallashtirish maqsadlarida
(qarz qalqoni) “suyultirish” tahdidi bilan har ikki tomon uchun
ham qulay bo‘lishi mumkin.
Qolgan qismi oddiy yoki konvertatsiya qilinadigan imtiyozli
aksiyalar
shaklida
investorlarning
firmani
boshqarishdagi
ishtirokini ta’minlaydi. Ko‘pincha bunday qarz konvertatsiya
qilinadi va kompaniyaning aksiyalariga aylantirilishi mumkin. Bu
investorning kompaniyadagi haqiqiy ulushining qiymati bo‘lib,
uning qarzi narxidan, shu jumladan foizlardan sezilarli darajada
283
oshib ketganda yuz beradi. Kompaniyaning “qobiliyatsizligi” yuz
bergan taqdirda, ssuda va foizlar ko‘pincha hisobdan chiqariladi
hamda talab qilinmaydi, chunki investorlar “investitsiya” uslubiga
rioya qilishadi.
Tarkibiylashtirishning
eng
ko‘p qirrali vositalaridan
foydalanish innovatsion biznesda investitsiya operatsiyalari
muvaffaqiyatli amalga oshirilishini kafolatlamaydi.
Berilgan innovatsion kompaniya loyiha hamda g‘oya
muvaffaqiyatli
bo‘ladimi yoki bu muvaffaqiyat qanday
ko‘rsatkichlarda o‘lchanishini faqat kelajak ko‘rsatib beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
