Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

 
Tayanch iboralari: 
Innovatsion mahsulotlar, innovatsion marketing, bozor 
segmentatsiyasi, dastlabki bozor,
 
virusli marketing,
 
kobrending, 
partizan marketing 
Nazorat savollari: 
1. Innovatsion mahsulotlar va xizmatlar bozorining asosiy 
xususiyatlarini sanab o‘ting. 
2. Innovatsion marketingning o‘ziga xos xususiyati 
nimada? 
3. Innovatsion mahsulotlar(xizmatlar) bozorida J. Mur 
tomonidan aniqlangan asosiy iste’molchilar guruhlari qanday 
nomlanadi? 
4. Innovatsion mahsulot bozorini baholashda qanday 
qiyinchiliklar paydo bo‘lishi mumkin? Ularni qanday yengib o‘tish 
mumkin? 
5. Innovatsion mahsulotlarni dastlabki bozorlarga olib 
chiqish uchun qaysi strategiyalar mos keladi? 
6. Innovatsion tovarlar va xizmatlar bozori uchun butun 
mahsulot modelini tavsiflang. 

---

166 
7. 
Innovatsion 
marketing 
uchun 
qanday 
narxlash 
strategiyalari mos keladi? 
8. 
Innovatsion 
tovarlarni, 
xizmatlarni 
bozorga 
joylashtirishning o‘ziga xos xususiyati nimada? 
9. Innovatsion mahsulotlarni bozorga olib chiqishning 
qanday strategiyasini bilasiz? 
 
 
 

---

167 
7- MAVZU. INNOVATSION STRATEGIYA 
 
Reja 
6.1. Innovatsiyalarni boshqarishning konseptual modeli: 
bozorga yo‘nalganlik 
6.2. Strategiya mohiyati, uning xususiyatlari
6.3. Innovatsiyalar strategiyasi turlari 
1. Innovatsiyalarni boshqarishning konseptual modeli: bozorga 
Konseptual yondashuv innovatsion jarayonning boshlanishi 
va amalga oshirilishi uchun muayyan ustuvorliklar bo‘yicha 
yo‘naltiruvchi g‘oya, yo‘nalishni anglatadi. Innovatsiyalarning, 
ilmiy-texnik yutuqlar natijalarining ijtimoiy ishlab chiqarish 
samaradorligini oshirishdagi roli va ahamiyati umume’tirof etilgan. 
Ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligi o‘sishining 70%i texnik 
omillar – mahsulot, texnologik yangiliklar va hokazolar hisobidan 
ta’minlanadi. 
Shu bilan birga qayd etish lozimki, hozirda muvaffaqiyatli 
faoliyat yuritayotgan ko‘plab korxona, ilmiy-ishlab chiqarish 
komplekslari, tashkilotlar, hamda ayrim sohaostilar (sohalar) 
uchun innovatsiyalar (yangilik kiritishlar) muayyan xavf 
tug‘dirishi mumkin. Ular turli xil yangiliklar ishlab chiqishi va 
o‘zlashtirishi, ammo bir vaqtning o‘zida yangi ilmiy-texnik 
yutuqlar natijasini oldindan ko‘rish qobiliyati yo‘qligini namoyon 
etishi mumkin. Bu ko‘pincha, innovatsion yechimlar natijalariga 
asoslangan ish samaradorligi (xususan, unumdorligi)ni ta’minlash 
harakatiga 
qaramay, 
moliyaviy-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlarning 
pasayishiga, bozor ulushining yo‘qotilishiga va hatto bankrotlikka 
olib keladi. Bunday misollar talaygina. 
Bularning barchasi korxona (firma) va sohaostilarning 
moliyaviy-iqtisodiy 
holatining 
yomonlashuvi 
faqatgina 
innovatsiyalar (yangilik kiritishlar) yo‘qligi natijasi emasligi 
to‘g‘risida xulosa qilishga asos beradi. Bu yerda muammo nafaqat 
yangilik kiritish (innovatsiya)larda emas, balki, birinchi navbatda, 
yangilik kiritishning muayyan ko‘rsatkich (masalan, foyda olishga) 

---

168 
yoki ko‘rsatkichlarga yo‘naltirilgan samarali boshqarilishida. Bu 
haqda ma’lum darajada quyidagi raqamlar dalolat beradi. 
Innovatsion ishlanmalarning 10%igina tijorat muvaffaqiyatiga 
erishadi, o‘ngidan kelmagan ishlanmalar ulushi esa 90% ni tashkil 
etadi. 
Innovatsiyalarni tadbiq etayotgan korxona (tashkilot)lar 
oldida innovatsion jarayon boshlanishini belgilovchi bir qator 
savollar vujudga keladi. Bunday savollarga quyidagilar kiradi: 
1) innovatsion jarayonning vazifa va bosqichlarining 
barchasi korxonalar (ilmiy tadqiqot va ishlanmalar bo‘linmalari)da 
hal qilinib, amalga oshiriladimi; 
2) innovatsion ishlarning qanday ulushi tashqi tashkilotlar 
tomonidan amalga oshirilishi mumkinmi; 
3) qo‘yilgan maqsadga litsenziya olish, nou-xau yo‘li bilan 
samaraliroq erishsa bo‘ladimi; 
4) innovatsion ishlarga qilingan xarajatlar ishlab chiqarish 
yoki marketingga qilingan umumiy xarajatlarga nisbatan yuqoriroq 
samaradorlikni ta’minlaydimi; 
5) ishlab chiqarish yoki marketingga qilingan xarajatlar qisqa 
muddatda samaraliroq ekanligi isbotlangan bo‘lsa, korxona 
(tashkilot) ning uzoq muddatli faoliyatini kafolatlashi mumkinmi. 
Ushbu 
savollarga 
bo‘lgan 
javoblar 
yana 
ham 
murakkablashadi, agar yangilik kiritish (innovatsiya)lar turli-
tumanligi hisobga olinganda. Ushbu masalalarni kompleksli tarzda 
yoki 
har 
qanday 
birikmasida 
ko‘rib chiqishda ma’lum 
ustuvorliklarga yo‘naltirilgan aniq konsepsiya bo‘lishi lozim. 
Ushbu 
konsepsiya 
bo‘yicha 
innovatsiyalar 
jarayoni 
iste’molchilarning ishlab chiqaruvchiga nisbatan holati juda zaif 
bo‘lgandagi mahsulotga yo‘nalganligini aks ettiradi. Bu holda 
yangiliklarni yaratish, o‘zlashtirish va tarqatish bilan bog‘liq 
barcha shartlarni ishlab chiqaruvchi ilgari suradi (ishlab 
chiqaruvchi hukmronligi). 
Bozor 
munosabatlariga 
o‘tish, ishlab chiqarishning 
tuzilmaviy qayta qurilishi va ijtimoiy ehtiyojlar murakkablashuvi 
iste’molchi holatining kuchayishiga olib keldi. Aksentlarning 

---

169 
bunday almashinuvi natijasi sifatidagi marketing g‘oyasi shundan 
iboratki, yangiliklarning o‘zi – yakuniy maqsad emas, balki 
iste’molchi ehtiyojlarini qondirish vositasi, xolos. Garchi so‘nggi 
yillarda 
iste’molchilarning 
talablari 
ma’lum 
miqdorda 
yaratilayotgan yangiliklarda aks etila boshlansada, lekin baribir 
ushbu jarayon (umuman olganda ijobiy jarayon) innovator 
(yangilik tashabbuskori)ni iste’molchiga yaqinlashtira olmadi. 
Tadqiqotchi, konstruktor va texnolog hozircha bozordan 
uzoqlashgan holda qolmoqda. Ular hali innovatsiyalarning tijorat 
imkoniyatini va ma’lum shaxsiy va ishlab chiqarish ehtiyojlarini 
qondirish qobiliyatini baholay olmaydi. Shu sababli muqobil, yangi 
konseptual yondashuv darkor. Iste’molchiga, bozorga yo‘nalgan 
yondashuv shunday bo‘lishi mumkin. 
Bunday yondashuvda innovatsion jarayon iste’molchilar 
ehtiyojini qondirish sohasiga (ilmiy, texnik) bilimlarning kiritilishi 
sifatida 
ko‘rib chiqiladi. Bunda mahsulot-yangilik faqat 
texnologiya sohibiga aylanadi, va u kirgan shakl faqat texnologiya 
va qondiriladigan ehtiyoj birikmasidan keyingina aniqlanadi. 
Ammo vaziyatdan chiqish yo‘li bitta – mahsulot-yangilik, bu yerda 
esa biz ishlab chiquvchining o‘z ilmiy salohiyatini biznes 
maqsadlariga aylantirish tabiati haqidagi g‘oyalarida sezilarli 
o‘zgarishlarga duch kelamiz, chunki ikkinchi yondashuv ehtimolli 
iste’molchi ehtiyojlariga yo‘nalgan. Innovatsiya ko‘rsatkichlarini 
kelajakdagi bozor ehtiyojlariga bog‘lashda muvaffaqiyatsiz 
innovatsiyalarning ulushi kamayadi, chunki ularning ko‘pchiligi 
bunday bog‘lanishning yo‘qligi bilan paydo bo‘lgan. 
Innovatsiyalar 
samaradorligi 
(tijorat 
muvaffaqiyati)ga 
ko‘pgina omillar ta’sir ko‘rsatadi. Asosiy omillar quyidagicha: 
1) bozorga yo‘nalganlik; 
2) innovatsion loyihalarni tanlash va baholashning samarali 
tizimi; 
3) loyihalarni samarali boshqarish va ularning nazorati; 
4) ijodiy g‘oyalar manbasi; 
5) tashkilotning yangilik kiritishlarga moslashuvchanligi; 
6) yangilik kiritishlarga (guruhli, individual) qarshilik. 

---

170 
Eng muhim nuqtalardan biri – bozorga yo‘nalganlikdir. 
Bunda vazifalardan biri – Ilmiy-tadqiqot va eksperimental 
loyihalash ishlari sohasi va marketing o‘rtasida o‘zaro aloqalarni 
yo‘lga qo‘yish. Bu yerda korxonalar (kompaniyalar)ning Ilmiy-
tadqiqot va eksperimental loyihalash ishlari bilan shug‘ullanadigan 
xodimlar va marketing bo‘yicha mutaxassislar o‘rtasidagi unumli 
o‘zaro aloqalar o‘rnatishga halal beradigan kommunikatsion 
qiyinchiliklari va tashkiliy tuzilmasi xususiyatlari bilan bog‘liq 
muammolar vujudga keladi. 
Ma’lumki, yangiliklar (mahsulot va b.) yaratish g‘oyalari 
odatda yo bozor ehtiyojlari natijasi sifatida (“bozor turtkisi”), yo 
Ilmiy-tadqiqot va eksperimental loyihalash ishlari bo‘linmalari 
ichida (“texnologik turtki”) vujudga keladi. Ikki yo‘ldan qaysi biri 
samaraliroq ekanligi haqidagi fikrlar ko‘pincha bir-biriga ziddir. 
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar amaliyoti ko‘rsatadiki, 
yangilik kiritishlar asosida yotgan barcha g‘oyalarning 25% dan 
35%i 
ilmiy-tadqiqot 
va 
eksperimental 
loyihalash 
ishlari 
bo‘linmalari ichida shakllangan. Ularning aniq nisbati qanday 
bo‘lmasin ilmiy-tadqiqot va eksperimental loyihalash ishlari ham, 
marketing ham g‘oyalarning asosiy manbasi bo‘lib xizmat qiladiki, 
ularning 
rivojlanishi 
zaif 
kommunikatsiyalar 
va 
o‘zaro 
tushunishning 
etishmovchiligiga 
duch 
keladi. 
Yangilik 
yaratishning ijodiy g‘oyalarining ushbu ikki manbasini qarama-
qarshi qo‘yish noto‘g‘ridir. Texnik va bozor jihatlarining unumdor 
o‘zaro ta’siri darkor, bunga esa xizmatlar o‘rtasidagi yaqin aloqalar 
orqali erishiladi. 
Bu ko‘rib chiqilgan konseptual modellarga nisbatan shuni 
anglatadiki, ikkala yondashuv – “Bozorga yo‘nalganlik” va 
“Mahsulotga yo‘nalganlik” – mavjud bo‘lish huquqiga ega. 
Mamlakat iqtisodiy rivojlanishi, soha va korxonalar (tashkilotlar) 
holatining mazkur bosqichida ikkinchi konseptual yondashuv – 
bozorga yo‘nalganlikka ustunlik beriladi. Ammo shunga qaramay, 
bu holatda ham ijodiy g‘oyalarning ikki manbasi o‘rtasida ma’lum 
bir nisbat bo‘lishi lozim. “Mahsulotga yo‘nalganlik” konseptual 
yondashuv (“texnologik turtki” g‘oyasi manbasi)dan voz kechish, 

---

171 
bozor munosabatlariga o‘tish zarurati to‘g‘risidagi fikrlar 
innovatsiyalarni boshqarishning barcha darajasida maqsadga 
muvofiq bo‘lmaydi, aniqrog‘i, noto‘g‘ridir. Bu umuman yangi 
ishlanmalarning 
qisqarishiga, 
innovatsiyalar 
ilmiy-texnik 
darajasining pasayishiga va oxir-oqibat mamlakat, uning hudulari, 
hamda alohida soha va korxona (birlashma) larning innovatsion 
rivojlanishining orqada qolishiga olib keladi.