Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

Biznes-inkubatorlar. 
Biznes inkubator — kichik va oʻrta biznesni yuritish 
malakalari berish va tadbirkorlik madaniyatini tarbiyalash bilan 
shug‘ullanadigan ixtisoslashgan muassasa. Biznes inkubator 
asosan, xoʻjalik yurituvchi subʼektlarga dastlabki faoliyatida bozor 
iqtisodiyoti boʻyicha zarur bilimlarni oʻrgatish, biznes reja tuzish, 

---

66 
mablagʻlar topish, xalqaro grantlar olishda koʻmaklashish, 
tadbirkorlik gʻoyalarini amaliy loyihalarga aylantirish va joriy 
etish, shuningdek kichik va oʻrta biznes korxonalariga menejment 
va marketing xizmatlari, tashkiliy, texnikaviy, iqtisodiy yoʻsindagi 
xizmatlar koʻrsatish kabi vazifalarni bajaradi. Biznes inkubator 
tadbirkorlik 
malakalarini 
rivojlantirish 
va 
mahalliy 
ishbilarmonlarni shu jumladan yoshlar, ayollar va aholining boshqa 
guruhlarini xalq xoʻjaligiga jalb etishni kuchaytirish muammolarini 
yechishga yordam beradi. Biznes inkubator faoliyat turiga koʻra 
korxona 
inkubatorlari, 
tadbirkorlikni 
qoʻllab-quvvatlash 
markazlari, innovatsiya va menejment markazlariga boʻlinadi. 
Dastlabki Biznes inkubatorlar XX asrning 70 – 80-yillarida 
AQSHda 
paydo 
boʻlgan. Keyinchalik jahondagi boshqa 
mamlakatlarda ham keng tarqala boshladi. Hozirgi paytda dunyo 
boʻyicha 2000 dan ortiq yirik Biznes inkubatorlar ish olib 
bormoqda. Oʻzbekistonda birinchi Biznes inkubator 1995-yilda 
BMTning YUNIDO tashkiloti va OʻzR Davlat mulk qoʻmitasining 
hamkorlikdagi “Oʻzbekistonda biznes inkubatorlar tarmogʻini 
shakllantirish va rivojlantirish” loyihasi asosida tashkil etildi. 
Respublikada jami 25 ta Biznes inkubator mavjud boʻlib, ular yirik 
shaharlar va viloyat markazlarida faoliyat koʻrsatmoqda. Bir yilda 
5 mingdan ziyod kishi oʻqitilgan (
2001).
Ular orasida korxonalarni 
imtiyozli bo‘sh joy bilan ta’minlash, aloqa vositalari, ofis 
uskunalari, zarur jihozlar va boshqa narsalar bilan ta’minlashni 
alohida 
ta’kidlash 
mumkin. 
Ko‘rsatilayotgan 
qo‘llab-
quvvatlashning muhim tarkibiy qismlaridan biri bu kichik biznesni 
rivojlantirish uchun katta ahamiyatga ega bo‘lgan kotiblik, 
buxgalteriya, yuridik, ta’lim, maslahat xizmatlarini ko‘rsatishdir. 
Ba’zi hollarda biznes-inkubator lizing uchun uskunalar, 
biznesni rivojlantirish va mahalliy bozorga kirish uchun kreditlar 
olishga yordam beradi. Tadbirkorning asosiy vazifasi mahsulot 
yoki xizmatni ishlab chiqarishni boshlash va bozorga kirishdir. 
Qolgan 
barcha 
muammolarga 
Biznes-inkubator 
jamoasi 
(ma’muriyat, ekspertlar, maslahatchilar) yordam beradi. Shu 

---

67 
munosabat bilan Biznes inkubator bir qator asosiy xususiyatlarga 
ega bo‘lishi kerak: 
1) mintaqada yangi tashkil etilgan korxonalar talablariga 
javob beradigan har qanday biznesni qo‘llab-quvvatlashning keng 
qamrovli dasturiga ega bo‘lish zarur; 
2) biznes-inkubator menejmenti yangi tashkil etilgan 
korxonalarni rivojlantirish bo‘yicha ko‘nikmalarga ega bo‘lishi 
kerak; 
3) yordamga juda muhtoj bo‘lgan va dasturda ishtirok 
etishdan maksimal foyda olish imkoniyatiga ega bo‘lgan 
kompaniyalarni qat’iy tanlovi zarur. 
Keyinchalik kompaniyalar inkubatorni tark etishadi. Ishg‘ol 
qilingan hududlarni tark etishadi va inkubator uskunalarini qaytarib 
berishadi. Shundan so‘ng o‘zini o‘zi taminlaydigan korxonalarga 
aylanishadi. Bu vaqtga kelib ular mustaqil ishlash, maslahatchilarni 
yollash, mablag‘ izlash yoki o‘z ehtiyojlari uchun joy ijaraga olish 
uchun yetarli ichki resurslarni to‘plab qo‘ygan bo‘lishi kerak. 
Odatda biznes-inkubator tadbirkorlik loyihalarini amalga 
oshirish uchun 10-20 xildagi kichik biznesni birlashtiradi. Biznes-
inkubatorlar tadbirkorlarga xizmat ko‘rsatish bilan bir qatorda o‘z 
mijozlariga 
konsalting 
xizmatlarini 
ko‘rsatish, 
ularga 
mintaqalardagi iqtisodiy vaziyat to‘g‘risida ma’lumot beradi. Shu 
bilan birgalikda kadrlar malakasini oshirishda yordam beradi 
hamda biznes yuritishning turli masalalari bo‘yicha maslahat 
beradi. Biznes-inkubator tadbirkorlarning ijarasi, inkubatorlardan 
chiqib ketgan yoki muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatayotgan 
korxonalarning foyda (yoki sotish) ulushi, sanoat korporatsiyalari, 
o‘quv muassasalari va venchur kapitali mablag‘lari hisobidan 
moliyalashtiriladi. 
Inkubator byurokratik to‘siqlarni yengishga yordam beradi 
va firmalarni arzon joy va uskunalar bilan ta’minlaydi. Bu loyihani 
ishlab chiqish vaqtini va dastlabki xarajatlarni kamaytiradi. Eng 
muhimi biznes-inkubator konsalting, ta’lim, axborot xizmatlari, 
menejment va marketingni qo‘llab-quvvatlaydi, uskunalar, kapital 
uchun tadqiqot salohiyatidan foydalanish imkoniyatini beradi 

---

68 
hamda boshlang‘ich tadbirkorlarning muvaffaqiyat imkoniyatlarini 
oshiradi. 
Inkubatorlar texnoparklardan iqtisodiyot, fan va texnika 
taraqqiyotidagi roli bilan farq qiladi. Birinchidan, biznes-
inkubatorlar rivojlanishning dastlabki bosqichida bo‘lgan, yangi 
tashkil etilgan korxonalarni yoki firmalarni qo‘llab-quvvatlaydilar. 
Ikkinchidan, ular nafaqat yuqori texnologiyali firmalar, balki 
kichik biznesning keng doirasini ham qo‘llab-quvvatlaydilar. 
Uchinchidan, inkubatorlarda qoida tariqasida yirik korporatsiyalar 
filiallarini jalb qilish dasturlari, ofislar va boshqa binolarni qurish 
uchun yer uchastkalarini ijaraga berish dasturlari mavjud emas. 
To‘rtinchidan, biznes-inkubatorlar inkubatsiya davridan o‘tib, 
firmalarning doimiy yangilanish siyosatini olib boradilar. 
Binobarin, biznes-inkubatorlar asosan kichik biznesni 
qo‘llab-quvvatlash infratuzilmasining bir qismi sifatida qaraladi. 
Ular avtonom tuzilmalar sifatida ish yuritishi mumkin. 
Shuningdek, biznes-inkubator kichik innovatsion tadbirkorlikni 
rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlashning dastlabki bosqichlaridan 
biri texnologiyalar va ilmiy parklarning bir qismi sifatida faoliyat 
yuritishi mumkin. 
Avtonom 
inkubatorlar 
birinchi 
navbatda 
texnologik 
bo‘lmagan 
tadbirkorlikni 
qo‘llab-quvvatlashga 
qaratilgan. 
Texnoparkning bir qismi bo‘lgan, universitet yoki ilmiy tashkilot 
yaqinida joylashgan inkubatorlar boshlang‘ich kichik innovatsion 
korxonalarni 
qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan bo‘lib, ular 
texnologik inkubatorlar deb ham ataladi. 
Texnologik biznes-inkubatorlarning eng muhim roli - yuqori 
texnologiyali va 
yuqori texnologiyali biznesning tegishli 
yo‘nalishlari 
bilan 
shug‘ullanadigan 
kichik 
innovatsion 
kompaniyalarning o‘sishi orqali yuqori texnologiyalarni qo‘llab-
quvvatlashdir. Texnologik biznes-inkubatorlar qoida tariqasida, 
universitetlar va tadqiqot markazlarida tashkil etilganligi sababli, 
ular bilimlarni uzatish va uni tijoratlashtirishga hissa qo‘shadilar. 
Ularning yana bir xizmatini yuqori malakali kadrlar, shu jumladan 
olimlar uchun ish o‘rinlari yaratish deb atash mumkin. Bu esa 

---

69 
Milliy innovatsion tizimida kadrlar harakatchanligini oshirishga 
yordam beradi [3]. 
XX asrning 40-50-yillaridan hozirgi kungacha uch avlod 
biznes-inkubatorlarining shakllanishini kuzatish mumkin. Ikkinchi 
va 
uchinchi 
avlod 
biznes-inkubatorlarining 
ikkita 
yangi 
modifikatsiyasi asl modeldan sezilarli farqlarga ega. Har bir 
keyingi avlod avvalgi modellarning ishlashida ba’zi o‘zgarishlarni 
amalga oshirgan bo‘lsa-da, hozirgi kunda inkubatorlarning barcha 
uch avlodi parallel ravishda mavjud, 
Biznes-inkubatorlarning birinchi avlodining shakllanishi 70-
yillarning ikkinchi yarmida boshlangan, ammo o‘tgan asrning 40-
yillari oxiri va 50-yillarining boshlarida boshlangan avvalgi 
ma’lum 
tajribalar 
ham 
mavjud. 
Sanoati 
rivojlangan 
mamlakatlardagi inqiroz mintaqalarni turg‘unlikdan chiqishga 
yordam beradigan yangi siyosat vositalarini izlashga majbur qildi. 
Inkubatorlar mintaqaviy darajada iqtisodiyotni qayta qurish va 
diversifikatsiya qilish, shuningdek yangi ish o‘rinlari yaratish va 
mintaqalarda ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash uchun ishlatila 
boshlandi. 
Bular 
biznes-inkubatorlarni 
yaratishning 
asosiy 
maqsadlari edi. Ushbu bosqichda ular mutlaqo mahalliy 
ahamiyatga ega bo‘ldi. 
Inkubatorning mintaqadagi boshqa institutsional tuzilmalar 
bilan o‘zaro aloqasi juda mo‘tadil bo‘lib, odatda mintaqaviy kuch 
tuzilmalari bilan chegaralanadi. Katta biznes bilan o‘zaro aloqalar 
istisno sifatida doimiy emas edi. Ushbu bosqichda aynan shahar va 
davlat hokimiyati organlari tomonidan biznes-inkubatorlarni 
yaratish tashabbusi ko‘tarildi. Tashkiliy va moliyaviy ko‘mak 
ko‘rsatilishi tufayli, inkubatorlar omon qolishdi. Shuningdek o‘z 
mijozlariga imtiyozli narxlarda xizmatlar ko‘rsatish imkoniyatiga
ham ega bo‘ldilar. 
Birinchi avlod biznes-inkubatorlarining o‘ziga xos xususiyati 
shundaki, ular notijorat tashkilotlar bo‘lgan. O‘zini o‘zi 
ta’minlaydigan tuzilmalari foyda olishga yo‘naltirilmagan va 
ixtisoslashtirilmagan holatda edi. Ilm-fanni talab qiladigan 
korxonalar va qandolatchilik korxonalari bir tom ostida yashashi 

---

70 
mumkin 
edi. 
Iqtisodiyotning 
turli 
sohalari 
uchun 
ular 
xizmatlarning standart to‘plamini taklif qildilar. Shu paytgacha 
binolarni ijaraga berish, kommunal xizmatlarni ko‘rsatish va 
korxonalarni aloqa bilan ta’minlash cheklangan edi. 
Biznes-inkubatorlarning muhim ustunligi shundaki, yagona 
infratuzilmani 
yaratish hisobiga uni saqlash xarajatlarini 
kamaytirish, yetarlicha yuqori sifatli xizmatlar ko‘rsatish va 
kompaniyalarning jadal rivojlanishi uchun sharoit yaratish mumkin 
edi. Kompaniyalar ko‘rsatilgan xizmatlar uchun aksiyalar bilan 
emas, balki pul bilan to‘lashdi. Kichik biznesni qo‘llab-
quvvatlashda muhim rol o‘ynagan kosmik ijarasi asosiy xususiyat 
edi. Inkubatorlarning birinchi avlodi doirasiga axborot, moliyaviy, 
ta‘lim xizmatlari ko‘rsatish amalga oshirilayotgan loyihalar 
qatoriga kiritilmagan. 
Iqtisodiyot inqirozdan chiqqach, inkubatorlar harakati avj 
oldi, chunki ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash va iqtisodiy muhitni 
tiklash uchun siyosiy vositalaridan faol foydalanishga ehtiyoj 
qolmadi. Biroq 80-yillarning o‘rtalarida bozor raqobatbardoshligi 
tobora 
ko‘proq texnologiyalarni uzatish tezligiga, ilmiy 
ishlanmalarni xususiy sektorga o‘tkazish va ularni bozorga 
chiqarishga bog‘liq edi. Aynan shu paytda AQSh Milliy Ilmiy 
Jamg‘armasi universitetlar yonida ilmiy intensiv va yuqori 
texnologiyali kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash funksiyasini 
bajaradigan inkubatorlar yaratishga qaror qildi. 
Shu tariqa birinchi avlodning o‘zida inkubatorlar kichik 
innovatsion korxonalarni qo‘llab-quvvatlash va texnologiyalar 
transferini jadallashtirish vositasi bo‘lib xizmat qildi. 80-yillarning 
oxiri - 90-yillarning boshlarida rivojlanish sharoitlarining 
o‘zgarishi, shuningdek universitetlarda inkubatorlarning yaratilishi 
yangi avlod biznes-inkubatorlarining paydo bo‘lishi hamda yanada 
rivojlanishi uchun asos bo‘ldi. Shu tariqa biznes-inkubator 
modelining o‘ziga xos xususiyatlari modifikatsiyasi oldindan 
belgilab qo‘yildi. 
Ikkinchi avlod biznes-inkubatorlarining shakllanishi va 
rivojlanishi ko‘plab omillar bilan belgilab qo‘yilgan edi. 

---

71 
Birinchidan, ilm-fan va texnologiyaning jadal rivojlanishi bilim va 
texnologiyalarni 
uzatishni 
tezlashtirishni, 
tadqiqotlar 
va 
ishlanmalarni 
tijoratlashtirishni 
talab 
qiladi. 
Natijada 
tadqiqotlarning birlashtirilishi kabi institutsional tuzilmalar paydo 
bo‘ldi. Shunga muvofiq ularni qo‘llab-quvvatlash va tartibga solish 
uchun siyosiy vositalarni ixtiro qilish zarurati paydo bo‘ldi. 
Yevropa Ittifoqi mutaxassislarining fikriga ko‘ra, bu inkubatorlarni 
qayta tiklashga yordam berdi hamda inkubatorlar harakatida 
ko‘plab o‘zgarishlarni amalga oshirdi. Milliy innovatsion tizimning 
eng moslashuvchan va mobil tuzilmalari bo‘lgan kichik korxonalar 
ham o‘zlarining hissalarini qo‘shdilar. 
Ikkinchidan, kichik korxonalarning yashashi va rivojlanishi 
uchun sharoitlar, ishbilarmonlik muhiti, ularga qo‘yadigan talablar 
o‘zgardi va shunga muvofiq kichik korxonalarning biznes-
inkubatorlariga bo‘lgan talablari ham ortdi. Omon qolish uchun 
bo‘sh joy va xizmatlarning standart to‘plami endi yetarli emas edi. 
Axborotga, moliyaviy manbalarga, texnologiyalarga kirish, kichik 
biznes xodimlari va inkubator menejerlarining doimiy malakasini 
oshirish, tarmoqlarga qo‘shilish, ularning ahamiyati jihatidan 
korxonalarni rivojlantirish uchun binolarni imtiyozli narxlarda 
ijaraga berish kabi xizmatlar ustun bo‘ldi. 
Biznes-inkubatorlar modelining asosiy xususiyati - bu ularni 
yaratish maqsadlari, shuningdek siyosiy 
vosita sifatidagi 
ahamiyati. Birinchi avlod inkubatorlari qoida tariqasida depressiv 
hududlarda yangi ish o‘rinlarini yaratish va ishbilarmonlik faol-
ligini tiklashga xizmat qilishdi. Biznes-inkubatorlarning navbat-
dagi modeliga kelsak, ular allaqachon tadqiqotlarni rivojlantirish 
va tijoratlashtirishni bilim hamda texnologiyalarni uzatish, 
kompaniyalar ajralishini qo‘llab-quvvatlash, shuningdek mintaqa-
viy va milliy sharoitda raqobatbardoshlikni ta’minlashga o‘tdilar. 
2001-2002-yillarda Yevropa Komissiyasi Yevropa Ittifoqi 
mamlakatlarida biznes-inkubatorlar bo‘yicha tadqiqot o‘tkazdi.
Ularning 
asosiy 
rejalaridan 
biri 
inkubatorlarni 
yaratish 
maqsadlarini 
aniqlash 
edi. 
Natijada 
Yevropa 
Ittifoqi 
so‘rovnomasida qatnashgan inkubatorlarning yarmidan ko‘pining 

---

72 
rejasi bilimlarni mustahkamlash uchun sharoit yaratish, bilim talab 
qiladigan 
va 
yuqori 
texnologik 
kompaniyalarni 
qo‘llab-
quvvatlashga qaratilganligi aniqlandi. Birinchi avlod inkubatorlari 
hali ham jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlikni saqlashda muhim rol 
o‘ynaydi. Ikkinchi avlod inkubatorlarining maqsadi esa milliy 
iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan edi. 
Ikkinchi avlod inkubatorlari mintaqaviy siyosat doirasidan 
chiqib, ular nafaqat milliy darajada, balki Yevropa Ittifoqi kabi 
xalqaro sub’ektlar darajasida ham qo‘llanila boshlandi. Biznes-
inkubatorlar texnologik rivojlanishning turli sohalarida klasterlarni 
shakllantirishning mintaqaviy va milliy strategiyasiga kiritilgan. 
Ularning mijoz firmalari klasterlarining yadrosi bo‘lgan yirik 
kompaniyalarning umumiy ta’minot zanjiriga qo‘shiladi yoki 
o‘zlari yangi klasterning yadrosiga aylanadi. 
Ushbu bosqichda turli siyosiy aktyorlarning inkubatorlar 
harakatidagi roli o‘zgardi, yangi tashkilotlar paydo bo‘ldi. 
Masalan, ilmiy tashkilotlar va universitetlar. Boshqa ishtirokchilar-
ning roli asta-sekin o‘sib borsa-da, asosiy moliyaviy qo‘llab-
quvvatlash hali ham davlatning kuchli tuzilmalari tomonidan 
amalga oshirilmoqda. Xuddi shu so‘rov natijalariga ko‘ra, inkuba-
torlarning 20% xususiy sektordan, 16% dan ortig‘i universitetlar-
dan mablag‘ olgan. Yangi tendentsiya esa, davlat siyosati daraja-
siga ko‘tarildi hamda davlatning xususiy sherikligini shakllantirdi. 
Ikkinchi avlod doirasida ixtisoslashgan inkubatorlarga o‘tish 
boshlandi. Buning sababi shundaki, texnologiya bozorining turli 
sohalarida faoliyat yuritadigan kichik innovatsion korxonalar 
uchun zarur bo‘lgan xizmatlar to‘plami sezilarli darajada farq 
qiladi. Yangi avlod biznes-inkubatorlari aksariyat hollarda zararli 
tuzilmalarni nazarda tutadi. Asosiy moliyaviy yordam rasmiylar 
tomonidan ta’minlanadi, chunki na boshida, na startdan keyingi 
bosqichda inkubatorlar o‘z xarajatlarini o‘zlari qoplashga tayyor 
bo‘lishmaydi. Biroq aynan shu yerda biznes-inkubatorlarning 
yangi modeliga - tijoratga o‘tish uchun asos yaratildi. 
Umuman olganda ikkinchi avlod inkubatorlarining ishlash 
modelini quyidagicha tavsiflash mumkin. Birinchidan, inkubator 

---

73 
ishlaydigan bozor belgilanadi, biznes-reja ishlab chiqiladi. 
Shuningdek inkubatorning zararsizlanish nuqtasini aniqlash, qabul 
qilish-ozod qilish siyosati, inkubator devorlari ichida va undan 
tashqarida ishlaydigan firmalar bilan teskari aloqa siyosati 
yuritiladi. Ushbu vazifalar birinchi avlod inkubatorlari uchun 
qo‘yilmagan. 
Shunga ko‘ra, endi yangi modelda biznes-inkubatorlar 
firmalarni qabul qilish va ozod qilish, daromad manbalarini 
rejalashtirish va inkubatorning tanazzul darajasiga erishish 
mezonlarini ishlab chiqa boshladilar. 
Biznes-inkubatorlarning yangi vazifasi - inkubator firmalar 
o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni rag‘batlantirishdir. Ilgari bunday 
o‘zaro hamkorlik o‘z o‘zini tashkil etish tartibida amalga 
oshirilgan edi, agar firmalar bitta inkubator doirasida bo‘lishsa, 
yangi g‘oyalarni amalga oshirishi va birgalikdagi sa’y-harakatlari 
bilan tijorat manfaatlarini amalga oshirishi mumkin edi. Endi bir-
birini 
to‘ldiruvchi firmalar tuzish biznes-inkubatorlarning 
vazifasidir va bu funksiya firmalarni biznes-inkubatorga qabul 
qilish mezonlarini ishlab chiqish orqali amalga oshiriladi. 2-avlod 
inkubatorlarining yana bir muhim xususiyati - bu taqdim 
etilayotgan xizmatlar turi hisoblanadi. Birinchi avlodda kichik 
biznes binolarni ijaraga berish, umumiy kommunal xizmatlar va 
aloqa xizmatlari kabi xizmatlarga ishonish mumkin edi. Yangi 
avlod 
biznes-inkubatorlari 
kichik 
biznes 
bozoriga 
chiqa 
olmaydigan 
xizmatlarni 
ko‘rsatishga 
va 
korxonalarni 
muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun yetarli bo‘lgan xizmat turlarini 
aniqlashga hamda shakllantirishga e’tiborni qaratdilar. 
Inkubator tomonidan taqdim etiladigan xizmatlarni ichki va 
tashqi deb ajratish mumkin. Birinchisiga biznes-rejani ishlab 
chiqish bo‘yicha xizmatlar, bozorni o‘rganish, investorlar, yetkazib 
beruvchilar va mahsulotlar iste’molchilarini topishda yordam 
berish, o‘qitish hamda fan bilan aloqalarni o‘rnatish kiradi. Boshqa 
xizmat turlari masalan, intellektual mulk huquqlarini himoya 
qilish, 
yuridik 
xizmatlar, 
firmalarga 
biznes-inkubatorlar 

---

74 
menejerlari yaqin aloqalarni o‘rnatgan kompaniyalar tomonidan 
ko‘rsatiladi. Ular tashqi deb nomlanadi. 
Biznes-inkubatorlar tobora ko‘payib borishi inkubatsiya 
oldidan va undan keyingi xizmatlarni ko‘rsatishga yo‘naltirila 
boshladi. Inkubatsiya oldidagi xizmatlarga binolarni, aloqa 
vositalarini taqdim etish, biznes-rejani tuzishda yordam berish 
kiradi. Ushbu xizmatlar inkubator menejerlari tomonidan biznes-
inkubator devorlariga hali qabul qilinmagan firmalarga taqdim 
etiladi. Ko‘plab inkubatorlar o‘z bitiruvchilari bilan aloqalarini 
yo‘qotmaydilar va agar kerak bo‘lsa yordam(inkubatsiyadan 
keyingi xizmatlar)ni ko‘rsatadilar. Bundan tashqari, ko‘plab 
biznes-inkubatorlar 
ular 
joylashgan 
mintaqadagi 
boshqa 
inkubatsiya qilinmagan kichik korxonalarga xizmat ko‘rsatishadi. 
Biznes-inkubatorlarning ikkinchi avlodi rivojlanish va o‘sish 
bosqichida. 90-yillardan boshlab ushbu tuzilmalarning uchinchi 
modeli parallel ravishda shakllanmoqda. Aslida ushbu model 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilan bog‘liq bo‘lgan 
AKT sohasida sinovdan o‘tgan. Shu munosabat bilan, yangi avlod 
inkubatorlari allaqachon devorlarsiz yoki virtual inkubatorlarni 
nazarda tutadi. Ko‘pgina tadqiqotchilar ushbu modelni yangi 
iqtisodiyotning tuzilmalari bilan bog‘lashadi. 
Uchinchi avlod inkubatorlarining asosiy vazifasi yuqorida 
muhokama qilinganlardan sezilarli darajada farq qiladi. Endi ular 
bilimga asoslangan jamiyatning jadal rivojlanib borayotgan 
texnologik sohalariga tegishli bo‘lgan, bilimga asoslangan 
biznesning 
o‘sha qismi o‘sishi uchun shart-sharoitlarni 
ta’minlashga chaqirilmoqda. Bu shuni anglatadiki, uchinchi avlod 
inkubatorlari o‘zlarining faoliyati orqali faol ravishda hissa 
qo‘shadigan tarkibiy va texnologik o‘zgarishlarning o‘ziga xos 
vosita vazifasini bajaradilar. Bundan tashqari u xususiy sektor 
tomonidan o‘z o‘zini tashkil etish jarayonida yangi bozorlarni 
shakllantirish va ularda o‘z pozitsiyalarini mustahkamlash uchun 
foydalanadigan vosita sifatida amalga oshiriladi. 
Yangi inkubatorlarning eng muhim xususiyati shundaki, ular 
odatda venchur kapitalistlari yoki yirik fanlararo, transmilliy 

---

75 
konsalting 
kompaniyalari 
tomonidan 
yaratiladi. 
Ularning 
shakllanish tashabbusi kuch tuzilmalariga tegishlilik xususiyati 
ularni ikkinchi avlod inkubatorlaridan ajratib turadi, Transmilliy 
kapital yangi inkubatorlarning kelib chiqishi va rivojlanishining 
keyingi manbai hisoblanadi. 
Demak, biznes-inkubatorlar qaysi davlatlarda ro‘yxatdan 
o‘tganidan qat’iy nazar, ular global o‘yinchilardir. 
Rivojlanayotgan inkubatorlar avlodining yana bir ajralib 
turadigan 
xususiyati 
shundaki, 
ular 
nafaqat 
o‘zini o‘zi 
ta’minlashga, balki rentabellikka e’tibor berishadi. Shu bilan birga 
inkubatorning daromadi binolar va xizmatlar uchun ijara haqidan 
emas, balki kichik korxonalarni rivojlantirishga investitsiya qilgan 
investitsiyalardan tushadigan daromadlardan kelib chiqadi. Bu 
haqiqat kichik biznesni qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan 
notijorat tuzilmalar sifatida ikkinchi avlod inkubatorlari negizidagi 
asosiy xususiyatlarni o‘zgartirmoqda. 
Biznes-inkubatsiyani rivojlantirish mafkurasi bir joyda 
turmaydi, u doimo rivojlanib boradi. Yangi loyihalar va g‘oyalar 
kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash infratuzilma elementi sifatida 
inkubatorlarning samaradorligini oshiradi. Masalan, Finlyandiyada 
inson salohiyatiga va uni maksimal darajada aniqlash va 
foydalanishga qulay sharoit yaratishga qaratilgan uchinchi avlod 
biznes-inkubatori ishlab chiqilgan. Bunday biznes-inkubator hatto 
biznes reaktori deb ham ataladi. Alohida idoralar mavjud emas, 
faqat bitta joy yaratildi. Inkubator ishtirokchilari o‘rtasida doimiy 
aloqa uchun muhit yaratildi va siz u yerda kecha-yu kunduz 
ishlashingiz mumkin. Inkubator ishtirokchilariga noyob dasturiy 
ta’minot - Glow virtual muhiti taklif etiladi. Uning mohiyati 
quyidagicha: har qanday yangi boshlagan tadbirkor tizimga o‘z 
ehtiyojlarining mohiyatini ko‘rsatib, monitor ekranida ushbu 
masala bo‘yicha maslahatlashishi mumkin bo‘lgan shaxsning 
ismini oladi. 
Shu tariqa biznes-inkubatorlar kichik biznesni qo‘llab-
quvvatlashning samarali vositasi va natijada iqtisodiyotni 

---

76 
muvaffaqiyatli rivojlantirish omiliga aylanishidan oldin o‘zlarining 
rivojlanish yo‘llarida uzoq yo‘lni bosib o‘tdilar. 
Endi ular ilmiy, innovatsion, texnologik siyosatning asosiy 
vositalaridan biri bo‘lib, jamiyat rivojlanishining yangi bosqichiga 
- bilimga asoslangan iqtisodiyotga o‘tishga yordam beradi. 
O‘zbekistonda shuningdek, eng rivojlangan mamlakatlarda, 
bir vaqtning o‘zida uchta avlodning inkubatorlari mavjud. Biroq 
tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, birinchi avlod inkubatorlari ustun 
mavqega ega bo‘lib, ularning soni taxminan 70% ni tashkil qiladi. 
AQSh va Yevropa Ittifoqi mamlakatlaridan farqli o‘laroq, ikkinchi 
va 
uchinchi 
avlod 
inkubatorlari 
O‘zbekistonda deyarli 
rivojlanmagan. Shuning uchun ham O‘zbekiston inkubatorlar 
harakati miqyosi va sifat xususiyatlari bo‘yicha dunyoning 
yetakchi mintaqalaridan orqada qolmoqda. 
Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda inkubatorlarning samarali 
rivojlanishiga to‘sqinlik qiladigan omillar allaqachon aniq bo‘lib 
qoldi. O‘zbekistonda biznes-inkubatsiyani samarali rivojlanishiga 
to‘sqinlik qiladigan eng muhim muammolarga quyidagilar kiradi: 
1) inkubatorlar uchun huquqiy maqomning yo‘qligi va ushbu 
institutsional tuzilmalarni tartibga solish uchun zarur bo‘lgan 
qonunchilik bazasi; 
2) biznes-inkubatorlarni yaratish bosqichida ular o‘zlarini 
qaytarib berish darajasiga yetguncha moliyaviy yordamning etarli 
emasligi; 
3) davlat mulkka tegishli bo‘lgan mulk komplekslaridan 
foydalanishning me'yoriy-huquqiy jihatlarini tartibga solishning 
hal qilinmagan muammosi (ijara stavkasini shakllantirish 
muammosi); 
4) turli ixtisoslikdagi inkubatorlar uchun kichik korxonalarni 
tanlash 
mezonlarini 
hamda 
tegishli 
xizmatlar 
to‘plamini 
shakllantirish; 
5) menejerlarning malakasi yetarli emasligi, ularni tayyorlash 
va malakasini oshirish uchun tuzilmalarning yetishmasligi va 
boshqalar. 

---

77 
Biznes-inkubatorlar O‘zbekistonning Milliy innovatsion 
tizimniga qo‘shilishi ayniqsa, ularning boshqa tuzilmalar bilan 
o‘zaro munosabati nuqtai nazaridan yanada rivojlantirish uchun 
alohida ahamiyatga ega. Hozirgacha ular epizodik bo‘lib 
kelmoqda. O‘zbekistonda texnologik biznes-inkubatorlarning 
mumkin bo‘lgan modellari ishlab chiqilmagan bo‘lib, ular spin-
offlarni, texnologik bozorning turli segmentlarida ishlaydigan 
ilmiy intensiv firmalarni va tez rivojlanayotgan hududlardagi 
texnologik kompaniyalarni qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan 
bo‘lishi kerak. 
Shunday qilib inkubatorlarni shakllantirish va yanada 
rivojlantirish masalasi texnologik va boshqa jihatlariga ko‘ra o‘z 
keskinligini yo‘qotmadi. Mavjud vaziyat dunyoning rivojlangan 
mamlakatlaridan ortib borayotgan texnologik orqada qolish xavfini 
tug‘dirmoqda. Vaqt o‘tishi bilan uni yengib o‘tish tobora 
qiyinlashib bormoqda.