Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

 

---

327 
2. Innovatsion ishlar bo‘yicha tematik rejalar 
Innovatsiyalarni 
rejalashtirish 
jarayonida 
ilmiy-texnik 
ishlanmalarga bo‘lgan aniqlangan ehtiyojni yillar bo‘yicha 
shunday taqsimlash kerakki, rejadagi davr oxiriga borib strategik 
rivojlanishning 
yakuniy 
maqsadlari 
erishilsin. 
Tashkilot 
innovatsion ishlarining batafsil istiqbolli tematik rejasi tuziladi. 
Uning asosiy vazifalari: innovatsion ishlar nomenklaturasi va 
hajmini butun rejalashtirilgan davrga asosli belgilash; ushbu 
ishlarni (mehnat, moliyaviy, moddiy) resurslar bilan bog‘lash; 
ishlar 
bajarilishi 
va 
amalga 
oshirilishi, 
ijtimoiy-iqtisodiy 
samaradorlik nazorati; ishlarning vaqt va mazmuniga ko‘ra zaruriy 
tartibga solinishi. Innovatsiyalarning istiqbolli tematik rejasida 
mavzularning aniq ro‘yxati, ularning boshlanishi va tugallanishi 
muddatlari, istiqbolli davr yillari bo‘yicha barcha mavzular 
xarajatlari hajmi, hamda bajarishga mo‘ljallangan ishlarning 
kutilgan samaradorligi belgilanadi. Bunda mavzular bo‘yicha 
xarajatlar smetasini to‘g‘ri hisoblab chiqish muhimdir, chunki 
smeta qiymati rejasi mehnat, innovatsion ishlarni moliyalashtirish, 
material va yarim tayyor mahsulotlarda ehtiyoj bo‘yicha rejalar 
bilan bog‘lanadi (shu jumladan, ilmiy kadrlar tayyorlash bo‘yicha 
reja bilan). 
Korxona (kompaniya, firma) va tashkilotlarda innovatsion 
ishlar istiqbolli rejalari bosqichma-bosqich ishlab chiqiladi. Asosiy 
bosqichlarga quyidagilar kiradi: 
1) korxonaning ilmiy-texnik kengashida reja loyihasining 
asosiy mavzu yo‘nalishlarining uning omillari va shakllanish 
manbalarini, alohida davrlarda uning bajarilishi imkoniyatlari va 
optimal resurs ta’minotini hisobga olgan holda dastlabki 
muhokamasi; 
2) korxona va kompaniyalarning ilmiy-texnik bo‘linmalarida 
bajarilishga mo‘ljallangan ishlarning, ularni mavjud resurslardan 
kelib chiqqan holda bajarish imkoniyatlarini tahlil qilish va 
muhokama etish; 
3) alohida ishlar va loyihalar mazmunining konkretizatsiyasi, 
ularning asosiy bosqichlari va bajarilish muddatlarini belgilash; 

---

328 
4) tegishli bo‘linma tomonidan innovatsion ishlarning xulosa 
rejasining tuzilishi va uni korxona yoki tashkilotning ilmiy-texnik 
kengashida ko‘rib chiqish; 
5) reja loyihasining oxirgi variantini buyurtmachilar, 
investorlar va hamkorlar bilan muvofiqlashtirish. 
Yangilik kiritish bo‘yicha ishlar tematikasini rejalashtirish va 
shakllantirish umumiy jarayonida yillik mavzu rejasining 
ahamiyati 
kattadir. 
Yillik 
mavzu 
rejalar 
istiqbolli 
reja 
pozitsiyalarining konkretlashtirilishi va detallashtirilishini nazarda 
tutadi. Innovatsion ishlar tematikasining shakllanish jarayoni 
murakkab va uzluksizdir, bu holat bozorning yangi ehtiyojlarining 
paydo bo‘lishi, noyob ilmiy-texnik g‘oyalarning vujudga kelishi va 
yangilik yaratishning an’anaviy tamoyillarini qayta ko‘rib chiqish 
yoki aniqlashtirishni talab etadigan qiziqarli ilmiy xulosalarni olish 
bilan tushuntiriladi. 
Shu munosabat bilan yillik mavzu rejalarga haqiqiy bozor va 
ijtimoiy ehtiyojlardan kelib chiqadigan ba’zi yangi mavzu (loyiha) 
lar kiritilishi mumkin. Ushbu loyiha (mavzu) lar yillik mavzu 
rejalariga faqatgina istiqbolliligini va dolzarbligini yo‘qotgan 
mavzularni almashtirish yo‘li bilan yoki innovatsion ishlanmalarga 
ehtiyojni belgilashda nazarda tutilgan rezervlar hisobidan kiritilishi 
mumkin. Bunda yillik mavzu reja tuzilmasining rejaga qo‘yilgan 
talablar (mavzu-loyihalarning dolzarbliligi, istiqbolliligi va 
samaradorligi) va cheklovlar (moliyaviy, mehnat resurslari, tajriba-
eksperimental baza mavjudligi va h.k.) ni hisobga olgan holdagi 
optimizatsiyasi amalga oshiriladi. Mavzular bo‘yicha takliflar 
oqimi ko‘p holatlarda korxona (firma) va innovatsion tashkilotlar 
ilmiy-texnik bo‘linmalarining o‘tkazish qobiliyatidan oshganini 
hisobga olganda, bu g‘oyat muhimdir. 
Innovatsion ishlar yillik mavzu rejasi tuzilmasining 
optimizatsiyasidagi birinchi qadam – ishlarni guruhlash va har bir 
mavzu ratsionalizatsiyasidir. Yillik mavzu rejaga kiritilgan ishlarni 
yo‘nalishlar bo‘yicha quyidagi tartibda guruhlash mumkin: 

yangi turdagi mahsulot (mahsulot yangilik) larni yaratish, 
o‘zlashtirish va realizatsiya qilish; 

---

329 

butkul yangi texnologik jarayonlarni ishlab chiqish va 
tadbiq etish, hamda mavjudlarini takomillashtirish; 

ishlab 
chiqariladigan 
mahsulotlarni, 
mexanizatsiya 
vositalarini va ishlab chiqarish avtomatizatsiyasini modifikatsiya 
(modernizatsiya) qilish; 

yangi materiallar yaratish va ularning an’anaviy turlarining 
fizik-kimyoviy va mexanik xossalarini yaxshilash; 

prinsipial yangi 
konstruktiv 
yechimlardan, material 
(masalan, polimer, metallokeramik va b.) yaratishning yangi 
usullaridan foydalanish imkoniyatlarini topish. 
Izlanish innovatsion ishlarni tanlashda muammo qo‘yishdagi 
va uni yechish usullaridagi o‘ziga xoslik bilan ajralib turadigan va 
tajribalarni 
rejalashtirish, 
zamonaviy 
iqtisodiy-matematik 
metodlar, axborot va kompyuter texnologiyalarga asoslangan 
mavzular afzal ko‘riladi. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, yirik korxona 
(birlashma) va kompaniyalarda ilmiy modelning
barqaror 
darajasini yaratish maqsadida izlanish ishlarining solishtirma hajmi 
10-12% dan kam bo‘lmasligi lozim. 
Yillik mavzu reja tuzilmasining optimizatsiyasidagi keyingi 
qadam – bu loyiha (mavzu) larning dolzarbliligi, yangiligi va 
ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini tasdiqlashdir, bu esa mavzularni 
kompleksli texnik-iqtisodiy asoslash bilan amalga oshiriladi. 
Innovatsion loyiha (mavzu) larning texnik-iqtisodiy asoslanishi 
quyidagilardan iborat bo‘lishi lozim: 

ishlanma ob’ektlarining yangiligi va istiqbolliligi darajasini 
baholash; 

ko‘zda tutilgan ishlarni amalga oshirish jarayonida yakuniy 
strategik maqsadlarga erishish imkoniyatlarini tahlil etish; 

innovatsion ishlanmalar natijalarini bozorda realizatsiya 
qilish imkoniyatlarini (marketing tadqiqotlar asosida) topish; 

ayrim ilmiy-texnik ishlanmalarning patent layoqatliligini 
aniqlashtirish va patent tozaligini tasdiqlash; 

ishlab chiqiladigan yangiliklarni kelajakda sanoat ishlab 
chiqarishi prinsipial texnologiyasi (mashina, stanok, uskuna, 
material va hokazolar) tanlovini asoslab berish; 

---

330 

yangiliklarni keng (seriyali) ishlab chiqarish sharoitida 
mexanizatsiya va avtomatizatsiya, texnologiklik, xavfsizlik va 
ekologiklik darajasini baholash; 

innovatsion ishlarni o‘tkazishga ketadigan xarajatlar 
umumiy hajmi (moliyalashtirish manbalarini ko‘rsatgan holda) va 
ularni bajarish muddatlari; 

kutilayotgan (iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik, informatsion) 
samaradorlik. 
Bunda texnik-iqtisodiy asoslashning har bir bo‘limi bo‘yicha 
alohida masalalarning ko‘p variantli ishlab chiqilishi amalga 
oshiriladi, bu esa rejaning optimal variantini ishlab chiqishga 
ma’lum sharoitlarni ta’minlaydi. 
Korxona 
(kompaniya) 
va 
ilmiy-texnik 
tashkilotlar 
innovatsion ishlarining yillik mavzu rejasi o‘z ichiga quyidagilarni 
oladi: 
1) istiqbolli reja tomonidan belgilanadigan mavzular; 
2) oldingi davr rejasidan ularni ishlab chiqish uchun texnik 
tayyorgarlikni ko‘rsatgan holda rejalashtirilayotgan yil boshiga 
o‘tadigan mavzular; 
3) 
hukumat va yuqori 
tashkilotlar 
qarorlari 
bilan 
belgilanadigan yangi buyurtmalar; 
4) mavzu reja tuzilishidan oldin kiritilishi maqsadga muvofiq 
ekanligi isbotlangan va ma’qullangan ishlarning bir qismi 
korxonalar va tashabbusli mavzular buyurtmalari bo‘yicha. 
Innovatsion ishlar yillik mavzu rejasining muhim tarkibiy 
qismi – ularning natijalarini realizatsiya qilish rejasidir. Bunda 
ishlanmalar natijalarini qisqa muddatda realizatsiya qilish 
imkoniyatlarini, tarqalish tezligini va ularni qo‘llash ko‘lamlarini 
hisobga olish lozim. Innovatsion ishlar yillik mavzu rejasiga 
tushuntirish xati ilova qilinadi. 
Innovatsion ishlarni rejalashtirishdagi yakuniy bosqich – 
mavzuni rejalashtirishdir. Innovatsion ishlar mavzusi – bu 
moliyalashtirishning, tannarx kalkulyasiyasining asosiy reja-hisob 
birligi va asosiy ob’ekti. Har bir mavzu bo‘yicha ishlarning 
bajarilishi asosan byurtmachi talablari va dastlabki ilmiy-axborot, 

---

331 
texnik-ishlab chiqarish ma’lumotlari asosida ishlab chiqiladigan 
texnik topshiriqni tuzish va muvofiqlashtirishdan boshlanadi. U o‘z 
ichiga: mavzu nomi, texnik, ishlab chiqarish, iqtisodiy va ekologik 
talablar, mavjud ilmiy model; xarajatlar va bajarilish muddatlari; 
kutiladigan natijalar va ularni qo‘llash sohasi; ijrochilar ro‘yxati va 
hokazolarni o‘z ichiga oladi. Ishlar bosqich va davrlari va ularning 
mazmuni ham texnik topshiriq bilan belgilanadi va ilmiy-tadqiqot 
va tajribaviy-konstruktorlik ishlarning namunaviy bosqich va 
davrlarini hisobga olgan holda tavsiflanadi. Har bir mavzu 
bo‘yicha ishlar tarkibiga ilmiy-texnik va informatsion hujjatlarni 
rasmiylashtirish kiritilishi lozim, ularga patent, formulalar, stend 
va poligon sinovlar materiallari, texnik darajadagi xaritalar, 
ixtirolar uchun talabnomalar kiradi. Ishlar tarkibi va o‘zaro 
bog‘liqliklarni to‘g‘ri aniqlash, ijrochilar faoliyatini koordinatsiya 
qilish, 
shuningdek, 
alohida 
turdagi 
ishlarning 
bajarilish 
muddatlarini aniqroq belgilash va har bir mavzuni amaliy nazorat 
qilish maqsadida tarmoqli jadval tuzish maqsadga muvofiqdir.