Samarqand qishloq xo’jalik instituti “qishloq xo‟jaligi mahsulotlarini tayyorlash, saqlash va qayta ishlashni tashkil etish” kafedrasi

001.429.011.BMI. 2015 y. 

---

sort -«ShP» yoziladi. 
To‟kilgan paxta va ko‟rak-ko‟sak qo‟lda terilib, dala sharoitida ko‟sak 
chiviydigan mashinada tozalansa tegishli standart sort bo‟yicha qo‟lda terilgan deb 
qabul qilinadi. 
Mashina terimi paxta sortlari bo‟yicha qabul qilish shartlari quyidagicha: 
(o‟rta tolali g‟o‟za navlari uchun). 
I-sort paxtasi qo‟lda siqib qo‟yib yuborilganda ukparlanib asl shakliga 
qaytadi. G‟o‟zaning naviga, parvarishlash sharoitiga qarab I-sort paxta oq novvot 
rangda bo‟ladi. Tola uzulish kuchi 4,4 g/k va undan yuqori. Shudring va 
yomg‟irdan so‟ng tola ustida sariq dog‟lar paydo bo‟lishi mumkin. 
Paxtasi yakka chigit paxta bo‟lib, bo‟lakchasi (chanoqdagi paxta) bir oz 
cho‟zilgan bo‟lib, tolalari salgina buralgan. 
II-sort paxtasi I-sortga nisbatan kamroq ukparlanadi, asosan to‟liq etilgan. 
Кam suvlikda past xaroratda va boshqa noqulay sharoitda ochilgan ko‟saklardan 
terib olinadi. Bu sortli paxtaning rangi naviga va parvarishlash sharoitiga qarab oq 
yoki och novvot rangli (ingichka tolali navlarda xiraroq) bo‟ladi. Shudring yoki 
yomg‟irdan keyin tolasida sariq dog‟lar bo‟lishi mumkin. Tolaning uzilish kuchi 
3,9-4,3 g/k. Paxtasi aloxida 1 dona chigitli paxta va bo‟lakchasida cho‟zilgan 
tolalar uchrashi mumkin. Bu xildagi tolaning sirti yiltirab, jilolanib turadi. 
III-sort ochilgan va chala ochilgan ko‟saklardan terib olinadi, paxtasi 
asosan etilmagan, ichida xomlari ham aralashgan bo‟ladi. Bu sortga mansub paxta 
II- sortga nisbatan xam kamroq ukparlanadi. qo‟lda siqilganda asl shakliga kam 
qaytadi. Rangi oqish xiradan och novvot ranggacha bo‟lib, tola sirtida to‟q sariq 
dog‟lar uchraydi. Bo‟lakchasi cho‟zilgan, tolalari buralgan. Unda aloxida-aloxida 
etilmagan va cho‟zilmagan bo‟lakchalar aralashgan bo‟ladi. Paxtasi yaltiroq, silliq 
chanoqlardagi xar xil kattalikdagi xom paxtani eslatadi. Tolaning uzilish kuchi 3,2-
3,8 g/k. 
IV-sort xom to‟liq etilmagan, chala ochilgan va ochilmagan ko‟raklardan 
terib olinadi. Paxtasi qo‟lda siqilganda ko‟pchimaydi, ukparlanmaydi, asl xoliga 
qaytmaydi, rangi oq xira yoki och novvot rangdan, to‟q novvot ranggacha 
tovlanadi, tola sirtida qoramtir (ingichka tolali g‟o‟za navlarida paxtaning rangi 
och novvot rangdan sariq novvot ranggacha bo‟lib, tolasida to‟q sariq) dog‟lar 
bo‟ladi. Unda o‟lik tolalar III- sortdagiga nisbatan ko‟p bo‟lib, yaltirab tovlanib 
bo‟lakchasini deyarli qoplab turadi. Bu xildagi paxta asosan, ko‟sak va ko‟raklar 
terib olingandan keyin ko‟sak chuviydigan mashinalardan o‟tkaziladi va tozalanib 
Bajardi 
Rahbar 
Yusupov A 
Siddiqov A