Samarqand qishloq xo’jalik instituti «Dehqonchilik va melioratsiya asoslari» kafedrasi 5620200- agronomiya ta’lim yo’nalishi bakalavriat bitiruvchisi

 
2.2. G’o’zaning rivojlanishiga sho’rlanishning ta’siri 
Tuzlarning o’simliklarga ta’siri turlicha bo’ladi. Tuzlar o’simliklarning 
bioximik, fiziologik funksiyalarini va suv, oziqa rejimlarini, nafas olish, fotosintez 
jarayonlarini buzadi.Tuz ta’sirida o’simliklarda fotosintez sekinlashadi va natijada 
quruq modda kam to’planadi. Shuning uchun ham sho’rlangan tuproqlarda 
o’stirilayotgan ekinlarni bo’yi past, bargi va shoxlari esa kichrayib 
qoladi.Usimliklarda fotosintez jarayonining sekinlashishi tuproqdan tuzlarning 
tarkibiga bog’liq. Sulfat-xlorid tuzlari bilan sho’rlangan tuproqlarda xlorid-sulfat 
bilan sho’rlangan tuproqlarga nisbatan kuruq modda kam to’planadi va o’simliklar 
rivojlanishdan ancha orqada qoladi. Tuzlar o’simliklarning ho’jayralariga ham
ta’sir qiladi. Masalan, xlorli tuzlar bilan sho’rlangan yerlarda o’simliklarda 
galosukkulentlik alomati rivojlanadi, ya’ni o’simlik ho’jayrasi kattalashadi, barg 
tomirlari kamayadi, Lekin ular ancha yo’g’onlashadi, o’simliklarni suv so’rishi va 
ajratishi susayadi.Sulfatli tuzlar bilan sho’rlangan tuproqlarda o’simliklarda 
kseromorfizm alomatlari rivojlanadi, ya’ni o’simlik ho’jayralari kichiklashadi, barg 
tomirlari ko’payish, natijada transpirasiya intensivligi ortadi.Tuzlar o’simliklar suv 
rejimini ham buzadi. Tuproq sho’rlanganlik darajasining ortishi bilan uning suv 

---

sarflash qobiliyati kamayib ketadi. Masalan, o’suv davri dadomida kuchsiz 
sho’rlangan yerlarda bir tup g’o’za 156,1 litr suv sarflangan bo’lsa, kuchli 
sho’rlangan yerlardagi g’o’za 92,35 litr suv sarflagan.
Umumiy qonuniyat shuki, transpirasiya intensivligidan qatiy nazar, tuproqning 
sho’rlanganlik darajasi ortishi bilan o’simliklarning o’suv davridagi suv sarfi 
kamaya boradi ( -jadval). 
Tuproq sho’rlanish darajasining ortishi bilan urug’larning namiqishi sekinlashadi, 
shu sababli bunday yerlarda urug’larni unib chiqishi qiyinlashadi. Ma’lumki, suv 
oziq moddalar bilan birga ildiz tukchalari orqali so’riladi, lekin o’simliklarning 
so’rishi kuchi tuproq eritmasining osmatik bosimidan katta bo’lganda so’riladi.
O’simliklarning so’rish kuchi tuproq namligiga, o’simliklarning turiga, 
yoshiga va tuproq sho’rlanish darajasiga bog’liq bo’ladi.Masalan, sho’rlanmagan 
tuproqlarda sabzavot ekinlarning so’rish kuchi 2-5 atmosfera; g’o’zaniki 10-15 
atm. Sho’r yerlarda g’o’zaniki 18-30 atm. bo’ladi. Agar 
tuproq 
eritmasining 
osmatik bosimi o’simlikning so’rish kuchidan katta bo’lsa tuproq da fiziologik 
kuruqlik hodisasi yuz beradi. Tuproq eritmasining osmatik bosimi tuproqda tuzlar 
mikdorining ko’payishi bilan oshib boradi va nati jada tuproq da yetarli miqdorda 
nam bo’lsa ham o’simlik undan foydalg na olmaydi.Tuzlar ta’sirida o’simlik 
hayotida mineral oziqlanish jarayoni buziladi, ya’ni o’simlik tanasida Sa, K, S 
kamayib, ular o’rnini S1
- 
Na
+
Mg
-
egallab oladi, natijada o’simlik zaharlanadi.