|
Gidrotexnik obyektlardagi falokatlar va halokatlar sodir bo’lishini oldindan ta’minlash, unga baho
berish, gidrotexnik inshootni va aholi, hududlarni muhofaza qilish choralari
GXO bilan bog’liq halokatlar va falokatlarni sodir bo’lishini oldindan taxminlash va unga baho berishda hamma GXO va ehtimoli bo’lgan suv bosish zonalari xaritalarga (rejalarga, sxemalarga) tushirilib, tegishli shikastlovchi omillar va ko’rsatkichlar ko’rsatiladi va parametrlari halokatli suv bosishning shikastlovchi omillari omborining o’lchamlariga, to’g’onning balandligiga, urib ketgan to’lqinning tezligi (3-100 km/soat gacha) va balandligiga (2-20 m gacha), yer yuzasi qandayligiga (suv bosish zonasining chegaralarini belgilaydi) va boshqa sharoitlarga bog’liq. Suv bosish zonasi – hududning GTIga tutash va suv tagida qolishi mumkin bo’lgan qismidir.
Bu hujjatlar FV boshqarmalari va bo’limlarida, shuningdek GTI (GXO)ni quruvchi va ularni ishlatuvchi vazirliklar (idoralar)da va ularning joylardagi bo’limlarida turadi.
Oldindan taxminlashda birlamchi shikast omillari va ularni oqibatlaridan tashqari quyidagi ikkilamchi omillar: suv, yer yuzasini turli zararli moddalar bilan ifloslanganligi; odamlar va hayvonlarning ommaviy kasallanganligi; trasport va elektromagistral tizimlardagi avariyalar; ko’chkilar va o’pirilishlar; imorat va inshootlarning chidamliligini yo’qolganligi; atrof-muhitdagi ekologik buzilishlar ham hisobga olinadi.
Oldindan taxminlashda ko’rilishi mumkin bo’lgan zararlar ham hisobga olinadi:
aholi doirasidagi talofatga (halok bo’lganlar, bedarak yo’qolganlar, shikastlanganlar, boshpanasiz qolganlar va h.k.) qolganligi hisoblab baho beriladi;
moddiy zararga (buzilgan, shikastlangan ishdan chiqqan obyekt vainshootlar) qanchaligini hisoblab, shuningdek pul bilan hisoblab baho beriladi; bundan tashqari bevosita va bilvosita zararlar hisoblab chiqiladi.
Bevosita zararlar:
GTI imoratlar, avtomobillar, temir yo’llar, elektr uzatish, aloqa simlari, energotizimlar va boshqa obyektlar;
chorva mollari, ekinzorlar, ekinlar hosili, yer suv va boshqalarni nobud bo’lishi;
xom ashyo, yoqilg’i, ovqat mahsulotlari, chorva ozuqalari;
o’g’itlar va h.k. yo’qotilishi va buzilib qolishi;
aholini xavfsiz joylarga vaqtincha evakuasiya qilish harajatlari;
hosildor qatlam yuvilib ketishi va tuproq ustiga balchiq cho’kib qolishi.
Bilvosita zararlar:
ovqat mahsulotlarini, kiyim-kechak, dori-darmon, qurilish materiallari, texnika chorva-ozuqalari va odamiylik yordamlarini sotib olish va shikast topgan joylarga yetkazish xarajatlari;
sanoat va qishloq xo’jalik mahsulotlarini tayyorlashni kamayishi hamda iqtisodiyotning rivojlanish suratini pasayishi;
mahalliy aholini tirikchilik sharoitini yomonlashuvi;
suv bosish ehtimoli bir zonadagi hududdan rasional
foydalanishning iloji yo’qligi
Halokatli suv bosgandagi sharoitga baho berish tartibi;
Dastlabki ma’lumotlarga aniqlik kiritish: GTI va undagi avariyaga tavsif berish, obyekt joylashgan yer yuzasiga tavsif berish (relyef, o’simliklar, qurilishlar, transport magitralini va boshqalarni mavjudligi); ob-havo – iqlim sharoiti (yil fasli kecha-kunduz vaqti, obhavo aholi va boshqalar); aholiga, hududga va FMga ta’sir darajasi;
Xavfli zonaning shikastlovchi omillari va ko’rsatkichlarini aniqlash: urib ketgan to’lqin balandligi, tezligi, suv bosishning maksimal va amaldagi chuqurligi;
Halokatli suv bosish zonasini xaritaga (rejaga, sxemaga)
tushirish;
Halokatli suv bosishning vaqt omillarini aniqlash: urib to’lqinning muayan chegaralarga va muhim obyektlarga yetib kelish vaqti (30 daqiqa, 1 soat kabi vaqt bo’laklarida); suv bosish vaqti qancha davom etishi (butun suv bosish zonasida va uning alohida qismlarida);
Ehtimol bo’lgan talofat zararlarni aniqlash;
Muhofaza qilish va favqulodda vaziyat chegarasi (FVCh) yuzasidan asosli qarorga kelish uchun halokatli suv bosishning aholiga, hududga va fuqaro muhofazasiga ta’sirini aniqlash.
GTIdan foydalanuvchi tashkilotlar zimmasiga ularning xavfsizligini ta’minlash maqsadida obyektni loyihalash, qurish, ishlatish davomida xavfsizligini pasayish sabablarini tahlil etish, sodir bo’lishi mumkin bo’lgan avariyani oldini olish chora-tadbirlarini ishlab chiqish va bajarish, shuningdek unday masalalar bo’yicha FV organi bilan hamkorlik qilishi zarurligi yuklatilgan.
Gidrotexnika inshootini muhofaza qilish choralari:
GTI ni loyihalash va qurishda xatoliklarga yo’l qo’ymaslik;
GTI dan to’g’ri foylanish;
Belgilangan tadbir va ta’mirlash ishlarini vaqtida bajarilishi;
GTI ahvolini doimo kuzatib turish (uskuna-jihozlar va yuksak malakali mutaxassislar yordamida).
Aholi va hududni muhofaza choralari:
Yaxshi yo’lga qo’yilgan axborot tizimi;
Ehtimoli bor halokatli suv bosish zonasida istiqomat qiluvchi aholining
FV dagi hatti harakatlarga tayyorgarlik ko’rganligi;
FM rahbarlik tarkibining falokat va xalokatlar oldini va ularni paydo bo’lishi xavfi tug’ilgandagi faoliyat masalalari bo’yicha tayyorgarligi;
Muhofaza tadbirlarini (aholiga xabar berish, aholi, hayvon va boyliklarni evakuasiya qilish, suv bosishi ehtimoli bor zonadagi korxana ishlarini cheklash yoki to’xtatish, moddiy boyliklarni muxofaza etish) bevosita o’tkazish;
FVda aholining hatti harakatlari va faoliyat qoidalari:
Suv bosadigan zonadagi aholi suv bosishi ehtimoli bo’lgan zonalarni, suv bosadigan vaqtlarni, shuningdek shikastlovchi omillarni (to’lqin balandligi, tezligi, to’lqin old tomoni yetib keladigan vaqt) yaxshi bilishi kerak;
Aholining hammasi suv bosish xavfi tug’ilganligi va suv bosgandagi hatti-harakatlarga o’rgatilganligi kerak.
Aholining barchasi suv bosish ehtimolli borligi, suv bosish vaqti, uning chegalari haqida tavsiyalarni vaqtida olish kerak.
Xavf haqidagi xabar signali olinganda qo’yidagi ishlar qilinishi kerak:
xujjat, qimmatbaho va kerakli buyumlar, 2-3 kunlik oziq-ovqat va suv zaxiralarini o’zi bilan olishi;
boshqa narsalarni yuqolmaydigan qilib saranjomlab qo’yish; - energiya iste’molchilarini o’chirib qo’yishi.
To’satdan halokatli suv bossa:
baland joyga, pishiq inshoot ustiga chiqiladi, bordiyu to’lqin to’satdan yetib kelib qolsa - uning ichiga sho’ng’iladi;
oldindan tayyorlab qo’yilgan qutqaruv vositasi (4-6 ta bir litrli plastmassa idishlar osilgan najot qamari) taqib olinadi;
agar odam imorat ichida (cherdakda va boshqa joyda) qolgan bo’lsa, qayerdanligi belgilanib, qutqaruvchilar mo’ljal olishi uchun signal (kunduz kuni - oq bayroq, kechasi fonus) osib qo’yiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
