Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

§ 9.1. Tijorat banklari investitsion operatsiyalarini mazmuni va zarurligi 
§ 9.2. Banklar investitsion operatsiyalarini boshqarish prinsiplari 
§ 9.3. Tijorat banklarnini investitsiya portfelini sifatini tavsiflovchi 
koʻrsatkichlar 
§ 9.4. Tijorat banklari investitsion operatsiyalarini boshqarish usullari 
§
9.1. Tijorat banklari investitsion operatsiyalarini mazmuni va 
zarurligi 
Tijorat banki investor sifatida qimmatli qogʻozlarni sotib oladi. 
Bank qimmatli qogʻozlarni ikki maqsadda sotib oladi: 
1. Likvidliligini taʻminlash maqsadida 
2. Daromad olish maqsadida 
AQShning Kolumbiya universitetining professori F.Mishkinning xulosasiga 
koʻra, tijorat banklarini investitsion operatsiyalarini rivojlantirishda moliyaviy 
innovatsiyalarga asosiy eʻtiborni qaratish lozim. Foiz stavkalarining sezilarli 
darajada tebranishi yangi moliyaviy mahsulotlarga boʻlgan talabning oʻzgarishiga 
bevosita va kuchli taʻsir qiluvchi muhim iqtisodiy omil hisoblanadi. 1950-yillarda 
uch oylik xazina veksellari foiz stavkalarining tebranishi 1,0 foizdan 3,5 foizgacha 
diapazonda, 1970-yillarda – 4,0 foizdan 11,5 foizgacha, 1980-yillarda 5,0 foizdan 
15,0 foizgacha boʻlgan diapazonni tashkil etdi. Foiz stavkalarini bu qadar kuchli 
tebranishi kapital qiymatini sezilarli darajada oshishiga yoki kamayishiga olib` 
keldi, investitsiyalarning qaytishi borasidagi noaniqlik kuchaydi
16
.
F.Mishkin AQSh misolida moliyaviy innovasiyalarning bank tizimining 
barqarorligini taʻminlashdagi rolini asoslab bergan. Ammo, ushbu xulosa 
Oʻzbekiston iqtisodiyoti uchun hozircha amaliy ahamiyatga ega emas. Chunki, 
respublikamizda Hukumatning qimmatli qogʻozlari mavjud emas. 
16
Мишкин Ф.С. Экономическая теория денег, банковского дела и финансовых циклов. 7-е изд. Пер. с англ. – М.: ООО 
«И.Д.Вильямс», 2013. – С.295. 

---

99 
Ye. Dolan ikkilamchi zahiralarning quyidagi toʻrt shaklini ajratib koʻrsatdi:
a) Hukumatning qimmatli qogʻozlari; 
b) Boshqa banklarning depozit sertifikatlari; 
v) Tijorat qimmatli qogʻozlari; 
g) Investitsion fondlar. 
Tijorat qimmatli qogʻozlariga qilingan bank investitsiyalarini yuqori likvidli 
aktivlar qatoriga kiritish mantiqan toʻgʻri emas. Chunki tijorat qimmatli qogʻozlari 
aniq moddiy kafolatga ega emas, ayniqsa, respublikamiz sharoitida koʻplab 
korxonalarni qimmatli qogʻozlari boʻyicha toʻlovsizlik muammosi mavjud. 
Bunday holatlarni ―Oʻzsanoatqurilish― bankida, Tashqi iqtisodiyot faoliyat ―Milliy 
banki‖ da va boshqa tijorat banklarida kuzatish mumkin. Ana shu fikr va 
mulohazalardan kelib chiqqan holda tijorat qimmatli qogʻozlariga qilingan bank 
investitsiyalarini yuqori livkidli aktivlar tarkibidan chiqarib tashlash zarur deb 
hisoblaymiz.
9.1.1-jadval maʻlumotlaridan koʻrinadiki, Barklays bank aktivlarini umumiy 
hajmida qimmatli qogʻozlarga qilingan investitsiyalar va kreditlar asosiy salmoqni 
egallaydi. Ushbu ikki aktivni jami aktivlar hajmidagi salmogʻi, 2018-yilning 1-
yanvar holatiga koʻra, 82,0 foizni tashkil etdi. Bu esa, birinchidan, Barklayz 
bankning asosiy faoliyat yoʻnalishlaridan birini kreditlash ekanligi bilan, 
ikkinchidan, bankning qimmatli qogʻozlar bilan amalga oshiriladigan investitsion 
operatsiyalarini rivojlanganligi bilan izohlanadi.