Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

§ 10.1. Tijorat banklari aktiv va passivlarini tezkor va strategik 
rejalashtirishni mohiyati 
§ 10.2. Tijorat banklari aktivlari va passivlarini tezkor va strategik 
rejalashtirish 
§ 10.3. Tijorat banklarini moliyaviy barqarorligini tavsiflovchi 
koʻrsatkichlarni rejalashtirish 
§ 10.4. Oʻzbekistonda tijorat banklarni tezkor va strategik 
rejalashtirishni takomillashtirish 
§
 
10.1. Tijorat banklari aktiv va passivlarini tezkor va strategik 
rejalashtirishni mohiyati 
Tijorat banklarini moliyaviy barqarorligini taʻminlash, ularni resurs bazasini 
mustahkamlash Oʻzbekiston Respublikasi bank tizimini oʻrta muddatli istiqbolda 
rivojlantirishni ustuvor yoʻnalishlaridan biri hisoblanadi. Bu esa, oʻz navbatida, 
tijorat banklarida strategik rejalashtirishni takomillashtirish zaruriyatini yuzaga 
keltiradi. 
Tijorat banklarini likvidliligi va moliyaviy barqarorligini taʻminlash, ularni 
resurs bazasini mustahkamlash bilan bogʻliq boʻlgan muammolarni mavjudligi 
banklarda strategik rejalashtirishni takomillashmaganligidan dalolat beradi. 
Xususan, 
respublikamiz 
tijorat 
banklarida 
balanslashmagan 
likvidlilik 
muammosini chuqurlashganligi kuzatilmoqda. Buning ustiga, tijorat banklari 
depozit bazasini yetarliligi taʻminlanmagan. 2018-yilning 1-yanvar holatiga koʻra, 
Oʻzbekiston Respublikasi tijorat banklari depozitlarini umumiy hajmida talab qilib 
olinadigan depozitlarning salmogʻi 59,5 foizni tashkil etdi. Bu esa, banklarning 
depozit bazasini yetarli emasligini koʻrsatadi. Chunki, tijorat bankini depozit 
bazasi yetarli boʻlishi uchun talab qilib olinadigan depozitlarning jami depozitlar 
hajmidagi salmogʻi 30 foizdan oshmasligi kerak. 

---

112 
Tijorat banklarida tezkor rejalashtirish deganda strategik rejalashtirishda 
koʻzda tutilgan reja koʻrsatkichlarini bajarilishini taʻminlashga qaratilgan tadbirlar 
tushuniladi. 
Tijorat banklarida strategik rejalashtirish deganda bankni quyidagi faoliyat 
yoʻnalishlari boʻyicha boshqarish strategiyalarini muqobil ssinariylarini ishlab 
chiqish jarayonlari tushuniladi: 
– aktivlarni boshqarish; 
– resurslarni boshqarish; 
– risklarni boshqarish; 
– personalni boshqarish; 
– marketing.
Tijorat banklarida tezkor rejalashtirish bank faoliyatini boqsharish 
jarayonida 
aniqlangan 
oʻzgarishlarning 
sabablarini 
aniqlash 
va 
ushbu 
oʻzgarishlarni salbiy taʻsiriga barham berish choralarini ishlab chiqishda muhim 
ahamiyat kasb etadi. 
AQShlik professor J.Sinkining
25
xulosasiga koʻra, tijorat banki faoliyatini 
har bir yoʻnalishi boʻyicha strategik rejalashtirish ishlab chiqilgan boʻlishi va uning 
pirovard maqsadi bank aktivlarini daromadliligi va risk darajalari oʻrtasidagi 
mutanosiblikni taʻminlashga qaratilgan boʻlishi kerak. 
J.Sinkining ushbu xulosasi hozirgi zamon bank amaliyoti uchun muhim 
ahamiyat kasb etadi. Buning sababi shundaki, tijorat banklari faoliyatida 
risklarning chuqurlashib ketayotganligi sababli Bazel qoʻmitasi tijorat banklari 
faoliyatidagi kredit riski va operatsion riskni baholash va boshqarish boʻyicha 
talablar va yondashuvlarni 2004-yilda qayta koʻrib chiqishga majbur boʻldi. 
Natijada, kredit riskini baholash boʻyicha yangi ―standartlashgan yondashuv‖ deb 
nomlangan yangi yondashuv va operatsion riskni boshqarish boʻyicha yangi 
bazaviy indikativ yondashuv ishlab chiqildi. 
25
Синки Дж. Финансовий менеджмент в коммерческом банке и в индустрии финансових услуг. Пер. 
с англ. - М.: Алпина Паблишер, 2017. - 1018 с.

---

113