Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

Birinchidan,
1950–1960-yillarda iqtisodiyotda va xalqaro moliya bozorlarida 
arzon moliyaviy resurslarning yetarli darajada mavjudligi banklar uchun 
resurslarni izlab topish va ulardan samarali foydalanish boʻyicha muammolar 
tugʻdirmagan.

---

7 
Ikkinchidan,
mavjud iqtisodiy sharoit tijorat banklariga mijozlar va aholining 
boʻsh pul mablagʻlarini muddatli depozitlarga past foizlar asosida jalb qilish 
imkoniyatini bergan. Banklar ushbu yoʻl bilan jalb qilgan arzon mablagʻlar 
hisobidan yetarli darajada daromadlarni shakllantirganlar, oʻz navbatida, ularda 
resurslarni boshqarish ehtiyojini keltirib chiqarmagan, chunki muddatli depozitga 
jalb qilingan mablagʻlar tijorat banklariga barqaror kredit resurslari bazasini 
yaratish va barqaror foyda olish uchun xizmat qilgan. 
Uchinchidan,
tijorat banklar hukumat va Markaziy bank tomonidan 
muomalaga chiqarilgan ishonchli va yuqori foizli qimmatli qogʻozlarga ega 
boʻlishi ularning qoʻshimcha moliyaviy resurslarga boʻlgan ehtiyojlarini zudlik 
bilan qondirish imkoniyatini bergan.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiy oʻsishga erishishda banklarning 
resurslarini samarali boshqarish muhim oʻrin tutadi. Tijorat banklarni moliyaviy 
barqaror resurslar bilan taʻminlash muammosi bank resurslarini boshqarish 
zaruriyatini keltirib chiqargan asosiy omillardan biri hisoblanadi.
―Tijorat banklarining aktiv va passivlarini boshqarish‖ fani boʻyicha 
yaratilgan ushbu oʻquv qoʻllanmada tijorat banklarning aktiv va passivlarini 
boshqarishning ilmiy-nazariy va metodologik jihatlari oʻz aksini topgan. Fanning 
metodologiyasi oʻquv qoʻllanmaning kelgusi boblarida yondashuvlar, prinsiplar, 
yoʻnalishlar tushunchalar orqali batafsil oʻz aksini topgan. Unda tijorat banklarning 
aktiv va passivlarini boshqarishning amaliy jihatlarini yoritishga alohida eʻtibor 
qaratilgan. 
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi ―Oʻzbekiston 
Respublikasini yanada rivojlantirish boʻyicha harakatlar strategiyasi toʻgʻrisida‖gi 
4947-sonli Farmoni bilan tasdiqlangan ―2017-2021-yillarda Oʻzbekiston 
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yoʻnalishi boʻyicha Harakatlar 
strategiyasi‖da bank tizimini isloh qilishni chuqurlashtirish va barqarorligini 
taʻminlash, banklarning kapitallashuv darajasi va depozit bazasini oshirish, 
ularning moliyaviy barqarorligi va ishonchliligini mustahkamlash, istiqbolli 

---

8 
investitsiya loyihalari hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini 
kreditlashni yanada kengaytirish kabi vazifalar qoʻyilgan. 
―Tijorat banklarining aktiv va passivlarini boshqarish‖ fani ikki yoʻnalishdan 
iborat, moliyaviy resurslarni jalb etish va ularni samarali joylashtirish. Ushbu 
resurlarni joylashtirishda uchta mezon inobatga olinadi; 1- foyda, 2- likvidlilik, 3- 
risk.
 
Shuningdek, oʻquv qoʻllanma mazkur fanning tijorat banklari faoliyatini 
boshqarishni tashkil qilishning umumiy asoslari, tijorat banklarning moliyaviy 
resurslari va ularni tashkil qilishning umumiy jihatlari, tijorat banklarning 
kapitalini boshqarish, bank majburiyatlarini boshqarish, tijorat banklarning kredit 
portfelini boshqarish, tijorat banklarning resurslari bilan bogʻliq risklar va ularni 
boshqarish, tijorat banklarni moliyaviy resurslarini strategik boshqarish, tijorat 
banklarning resurslari va ulardan samarali foydalanish yoʻllari kabi masalalarini 
oʻzida qamrab olgan.