Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

1-BOB: "TIJORAT BANKLARI AKTIV VA PASSIVLARINI 
BOSHQARISH FANINING PREDMETI, METODI VA 
VAZIFALARI" 
 
§ 1.1. “Tijorat banklarining aktiv va passivlarini boshqarish” fanining 
predmeti, tarkibi va yoʻnalishi 
§ 1.2. Fanning maqsad va vazifalari, boshqa fanlar bilan aloqadorligi
§ 1.1. “Tijorat banklarining aktiv va passivlarini boshqarish”
fanining predmeti, tarkibi va yoʻnalishi 
Bozor iqtisodiyoti qonun qoidalaridan kelib chiqib, barcha sohalar kabi 
bank-moliya tizimiga ham bozor munosbatlari nuqtay nazardan yondashish talab 
qilinadi. Zero, bugungi kunda bank-moliya tizimida bunday yondoshuvda baʻzi 
boʻshliqlar borligi, yaʻni bozor tomoyillariga mos kelmaslik holatlari mavjudligi 
koʻrinib qolmoqda. Shu bois mamlakatimiz Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 
2019-yil uchun moʻljallangan eng muhim ustuvor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga 
Murojaatnomasida alohida toʻxtalib:, 
“...Bugungi kunda bank tizimidagi eng 
asosiy muammo – ular kapitalining asosiy qismi, yaʻni, 83 foizi davlatga 
tegishli ekanidir. Bu, oʻz navbatida, bank sektorida sogʻlom raqobatga toʻsiq 
boʻlib, xizmat koʻrsatish sifatiga salbiy taʻsir qilmoqda. 
Hukumat va Markaziy bank xalqaro moliya institutlari koʻmagida 
bank-moliya tizimini rivojlantirish boʻyicha uzoq muddatli strategiya ishlab 
chiqishi lozim. Bunda bank tizimiga xususiy va xorijiy kapital kirib kelishi 
hisobidan biz davlat banklari ulushini bosqichma-bosqich kamaytirib 
boramiz. Bu esa sohada raqobat muhitini yaxshilashga, tijorat banklari 
faoliyatini, kreditlash sifati va madaniyatini har tomonlama oshirishga xizmat 
qiladi...”
2
, - degan edi. 
―Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish‖ (TBAPB) fanining 
predmeti – bu pul mablagʻlarini jalb qilish va ularni joylashtirishni tartibga solish 
2
Ш.Мирзияевнинг 2019 йил учун мўлжалланган энг муҳим устувор вазифалар 
ҳақидаги Олий Мажлисга Мурожаатномаси. Т.2019 й. 

---

6 
yoʻllari va usullari toʻgʻrisida bilimlar majmuasi. Bankni foyda darajasi 
barqarorligini taʻminlash va koʻzda tutilmagan risklarni minimallashtirish 
maqsadida balansning aktivlari va passivlarini tegishli moddalarini doimo bir-
biriga taqqoslab borishi zarur. Ushbu taqqoslash tijorat banklari aktivlari va 
passivlarini tegishli usullar, mezonlar va meʻyorlarni qoʻllab boshqarish orqali 
amalga oshiriladi. 
TBAPB – bu bankning foyda darajasini pasaytirmasdan likvidlilikni 
taʻminlashga qaratilgan usullar va tartiblar yigʻindisi boʻlib, bankning moliyaviy 
barqarorligi va majburiyatlarini bajarishga va uzluksizligini taʻminlashga 
qaratilgan tashkiliy-huquqiy jarayondir. Xalqaro va mahalliy moliya bozorlarida 
roʻy berayotgan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy jarayonlar TBAPBning tashkiliy-
huquqiy asoslari va usullarini doimiy ravishda takomillashtirib borishni talab 
etmoqda. 
Bank faoliyatini boshqarishning usullarini doimiy takomillashtirimasligi 
oqibatida, nafaqat rivojlanayotgan mamlakatlar, balki rivojlangan mamlakatlar 
banklari ham iqtisodiy inqirozga yuz tutishi tabiiydir. Buga XX asrning ikkinchi 
yarmida Osiyo, Lotin Amerikasi, Gʻarbiy Yevropa, Rossiya moliya tizimi hamda, 
2008-yil sentabrda AQSh moliya tizimida boʻlib oʻtgan moliyaviy-iqtisodiy 
inqirozlar yaqqol misol boʻla oladi.
Tijorat banklarning aktiv va passivlarini boshqarishning zamonaviy 
vositalarini aniqlanishi va bank amaliyotiga tatbiq etilishi ularning faoliyatini 
samarali tashkil etish imkoniyatini beradi. Ammo keyingi yillarda bu sohada hali 
yechilishi lozim boʻlgan masalalar talaygina. Buning asosiy sabablari, xalqaro va 
mahalliy banklar amaliyotida tijorat banklarning resurslarini boshqarish masalasi 
yetarlicha oʻrganilmaganligidadir. Bunga qator obyektiv va subyektiv sabablar 
mavjud.