Samarqand davlat universiteti voris ahrorov menejment va marketing

Dars o‘tish usullari:
ma’ruza, muammoli ta’lim, aqliy hujum, blits-
so‘rov.

 
1. Muzokaralar olib borishning psixologik jihatlari. 
Muzokara – bu, biron-bir masala yuzasidan kelishuv jarayonidir. Bu 
jarayonda, odatda, kamida ikki tomon ishtirok etadi va har qaysi tomon, 
o‘z manfaatini amalga oshirishni ko‘zlaydi. Manfaatlari turlicha bo‘lishiga 
qaramay, umumiy faoliyat olib boruvchi tomonlar ma’lum qoidalar 
doirasida harakat qilib, o‘zaro qoniqtiruvchi va hamma tomonga ma’qul 
yechim ustida ish olib boradilar. Aynan shu umumiy faoliyatning 
mavjudligi manfaat va maqsadlarni muvofiqlashtirish imkoniyatini 
tug‘diradi. Shuning uchun ham, muzokara orqali maqsadga erishishni 
hohlovchi rahbar bu jarayonga xos tomonlarni, qolaversa, xususiyatlarni 
bilishi va kezi kelganda ularni boshqara olishi lozim.
2. Rahbar faoliyatida muzokara. 
Muzokara olib borish ko‘lami juda keng bo‘lib, bu soha tashkilotdagi 
ayrim ziddiyatli holatni ijobiy yo‘nalishda hal etishdan boshlab, toki 
sarmoya jalb etishdagi qulay pozisiyani qo‘lga kiritishga va hatto 
ziddiyatdagi tomonlarni yarashtirish yo‘lida vositachilik vazifasini bajarish 
maqsadida ham qo‘llaniladi. Shu bois, rahbar muzokara olib borishga oid 
asosiy qonun va qoidalarni bilishi, ulardan amaliy tarzda foydalana olishi 
lozim. Muzokara bu, nafaqat biron masala yuzasidan fikr almashish, balki 
muzokara ishtirokchisi bo‘lmish rahbar orqali uning tashkiloti haqida 
xulosa chiqarish manbai hamdir. Demak, muzokara olib borish mahoratiga 
ega rahbar hatto o‘rtame’yona tashkilotni ham boshqa raqobatdosh 

---

75 
tashkilotga nisbatan afzallik tomonini namoyon etish qobiliyatiga ham ega. 
Ushbu jumlalarni o‘qigan o‘quvchida muzokara bu, yo‘q narsani bor qilib 
ko‘rsatish mahorati emasmikan, degan fikr tug‘ilishining mutlaqo tarafdori 
emasmiz.
Rahbar o‘z tashkiloti imkoniyatlari, uning kuchli tomonlarini yaxshi 
tasavvur qila olishi va bu xususiyatlarni yanada ijobiy tarzda taqdim eta 
bilishi lozim. Bu jarayon rahbardan nafaqat o‘ziga, balki, tashkilot 
xodimlariga ishonchni, kelajakka katta umid bilan qarashni va shaxsning 
muvaffaqiyatga yo‘nalishini ifodalaydi.
Muzokaralar turli sharoit va tomonlar ishtirokida o‘tadi. Bu esa, 
muzokaraning oson kechmasligini, bu jarayon davomida turli-tuman 
kutilmagan omillar ta’siri mavjudligini asoslaydi. Odatda muzokara har 
qanday murakkab tuzilma singari bir necha asosiy bo‘laklardan iborat: 
muzokara 
mazmuni, 
muloqot, 
munosabatlar, tadbirlar (qoidalar, 
muhokama tartibi, protokol). Muzokaraning jarayon sifatida murakkabligi 
shundaki, ushbu sanab o‘tilgan har bir qism dolzarb ahamiyat kasb etadi va 
muzokara natijasining hal etishga o‘z ulushini qo‘shadi. Masalan, 
muzokaraga oldindan tayyorlanish, hamma hujjatlarni batafsil o‘rganib, 
mulozamat qoidalarini o‘rniga qo‘yib ijro etish mumkin, lekin 
hamsuhbatimiz milliy xususiyatiga oid ba’zi jihatlarga e’tiborsizligimiz 
butun urinishimizni zoye ketkazishi mumkin. Bu jihatlarni muzokaraning 
tashqi tomoni, po‘stlog‘i deb atash mumkin. Lekin bu jarayonning ichki 
tomoni ham borki, unda muzokaraga tayyorlangan tomondan qator 
vazifalarni amalga oshirish talab etiladi. Bu vazifalara qatorida 
quyidagilarni sanab o‘tish mumkin:

o‘zga tomonda qiziqish uyg‘otish; 

masalaga yuzasidan o‘z nuqtai nazarini to‘g‘ri tushuntirishga 
erishish va shu bilan birga o‘zganing qarashi haqida to‘la-to‘kis tasavvurga 
ega bo‘lish; 

o‘zga tomonda xayrixohlik harakatlarini uyg‘otish; 

birgalikdagi faoliyatni amalga oshirish va o‘zgada mas’uliyat 
uyg‘otish.
Ushbu vazifalarni amalga oshirish muzokaraning muvaffaqiyatini 
ta’minlovchi asosdir.
Rahbar vakolatidagi imkoniyatlardan kelib chiqqan holda aytish 
mumkinki, tashkilot rahbari olib boradigan muzokaralar ichki yoki tashqi 
turlarga bo‘linishi mumkin. Ichki muzokaralar – tashkilot ichidagi 
muammoga yo‘nalgan bo‘lib, ushbu muzokarani qo‘llash zarurati mazkur 
sharoitda boshqaruvning odatiy uslublari o‘z kuchini yo‘qotganligi bilan 

---

76 
asoslanadi. Bundan tashqari tashqi muzokara ham mavjud va u o‘z 
navbatida bir necha darajaga bo‘linishi mumkin: mamlakat doirasidagi 
sohada, sohalararo va xalqaro muzokaralar. qayd etilgan pog‘onalarga 
qanchalik yuqori ko‘tarilsak, bunda amalga oshuvchi muzokaraning 
ahamiyati ham shunchalik oshib boraveradi. Xo‘sh, qanday holda 
muzokaraga murojaat etiladi va qay sharoitda muzokarasiz ham ish ko‘rish 
mumkin. Muzokaraga murojaat etish hollari quyidagicha: bir tomonlama 
harakat natija bermaydi; masalaning yechimi qonun bilan belgilanmagan; 
masalani sudgacha hal etish samaraliroq bo‘lgan taqdirda va shu kabi 
nostandart vaziyatlarda.
Odatda muzokaralarning tashkiliy, huquqiy, axloqiy tomonlari 
farqlanadi va ular muzokara shakliga ko‘ra turlicha mazmunga ega. 
Masalan, xalqaro munosabatlar sohasidagi muzokaralar aniq qayd etilgan 
qoida va me’yoriy tomonlariga ega bo‘lsa, xo‘jaliklararo uchrashuvlar 
doirasidagi ko‘pgina uchrashuvlar tomonlarning qo‘l siqishi orqali ham 
tasdiqlanib ketaveradi. Lekin muzokara qay darajada amalga oshirilmasin 
uning natijasi kelishuvdan va ushbu kelishuvni u yoki bu shaklda qayd 
etishdan iboratdir.