Samarqand davlat universiteti sh. Q. Yuldashev, D. Q. Usmanova, L. N. Xalikova

1.3.
Elektron tijoratning paydo bo'lishi uchun shart-
sharoitlar
Elektron tijoratning paydo bo'lishi uchun iqtisodiy va texnik 
shartlar mavjud bo’lgan. 
Iqtisodiy shart-sharoitlar
XX asr ishlab chiqarishdagi texnologik operatsiyalarni bajarish 
uchun meyoriy vaqtni qisqartirishga doimiy hatti-harakatlar bilan 
tavsiflangan: 

XX asrning I-chi choragida - ommaviy ishlab chiqarish tamoyillarini 
joriy etish;

XX asrning II-chi choragida - ishlab chiqarishni kengaytirilgan 
mexanizatsiyalash; 

XX asrning III-chi choragida - ishlab chiqarishni 
avtomatlashtirish;

XX asrning IV-choragida – mahsulotlarni loyihalashtirishi va ishlab 
chiqarilishini moslashuvchan avtomatlashtirilgan tarzda boshqarish. 
Shunday qilib, o'tgan asrda mehnat unumdorligining keskin
o'sishi kuzatildi, bu esa ijtimoiylashtirilgan mahsulot tannarxidagi 
ijtimoiy mehnat xarajatlarning ulushini sezilarli darajada kamaytirdi. 
Ammo, oxirgi iste'molchi ushbu yutuqlarni to'liq his qilmadi. Nima 
uchun 
bunday 
holat ro’y berdi? Bu ishlab chiqarishning 
kontsentratsiyasining 
ob'ektiv 
ravishda 
avtomatlashtirishi 
va 
mexanizatsiyalashi 
natijasida 
ishlab chiqaruvchining 
iste'mol 
bozorlaridan izoqlashganligi sababli sodir bo'ldi. Ushbu masofaning 
tabiati nafaqat geografik, balki tuzilmaviy hamdir.
Tijorat tsiklining asosiy bosqichlari:

tovarlar va xizmatlar bozorini o'rganish;

tovarlar va xizmatlarning xususiyatlarini boshqarish;

tovar va xizmatlarning xususiyatlari to'g'risida bozorni xabardor qilish; 

tovar va xizmatlarning belgilangan xususiyatlaridan foydalanishga 
bozorni tayyorlash; 

tovarlar va xizmatlarga buyurtmalarni qabul qilish, qayta ishlash va 
bajarish; 

tovar oqimlari va ombor zaxiralarini optimallashtirish;

mijozlar va etkazib beruvchilar bilan o'zaro hisob-kitoblar;

sotishdan keyingi xizmat. 
Shunday qilib, iqtisodiy shart-sharoitlar tijorat tsikllarida yuzaga 
keladigan xarajatlarni kamaytirish va ularni ishlab chiqarish tsikllarini 

---

16 
avtomatlashtirish natijasida erishilgan standartlarga yaqinlashtirishning 
ob'ektiv zaruratda edi.