Samarqand davlat universiteti sh. Q. Yuldashev, D. Q. Usmanova, L. N. Xalikova

Rasm 1.1. Elektron biznes tarkibi 
Elektron biznes 
Elektron tijorat 
Elektron firma va 
provayderlar 
Internet xizmatlar 
Kontent internet xizmatlar 

---

24 
- elektron firmalar faoliyati (offshor dasturlash texnologiyalari bo'yicha 
dasturiy ta'minotni ishlab chiqish, tizim ma'lumotlari saytlarni belgilash, 
reklama qilish va ularga xizmat ko'rsatish, xosting va ro'yxatdan 
o'tkazish domenlar). 
Internet muhitidagi asosiy biznes modellari 
Internet muhitidagi asosiy biznes modellariga quyidagilar kiradi
1
B2B – biznes biznes uchun modeli
Internet-texnologiyalar 
orqali kompaniyalar o’rtasidagi o'zaro aloqani o'z ichiga oladi. 
Masalan, firma tijorat takliflar uchun buyurtmani joylashtirishi
mumkin, etkazib beruvchilardan joriy narxlarni haqida ma’lumot olish, 
shartnoma tuzish, to'lovlarni olish yoki to'lash, hujjatlarni taqdim etish. 
Bu Internetdagi faoliyat turi mahalliy korxonalari uchun eng istiqbolli 
hisoblanadi Bu model ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi tijorat aloqalarni
yangi darajada va ular o'rtasidagi hamkorlik munosabatlarni o/rnatish
uchun qulay zamin yaratadi. Bozor yanada ochiq bo'lib, xorijdan 
materiallar va asbob-uskunalar importidan va hamkorlarni uzoq 
muddatli qidiruvdan ozod etadi. Elektron tijorat korxonaga jahon 
bozorida yuqori faollik uchun ko'proq imkoniyat yaratadi. B2B tizimi bir 
vaqtni o’zida oddiy foydalanavchilar ko’ra oladigan va kirib turadigan 
ochiq ham alohida hamkorlar yoki ishchi guruhlar uchun yopiq bo’lib, 
belgilangan texnologik vazifalarni bajaradi 
Funktsional jihatdan B2B resurslarida quyidagi guruhlarni ajratish 
mumkin: 
- Kataloglar. B2B turdagi saytning eng oddiy turi bolib, xaridorlar 
belgilangan narx bilan mol sotuvchini topadi.
- elektron birjalar. Kataloglarga qaraganda murakkabligi bilan 
farqlanadi va funktsional jihatdan haqiqiy o'xshash. Don, qog'oz, metall 
va boshqalar kabi asosiy iste’mol tovarlari savdosi uchun ishlatiladi 
- kim oshdi savdosi. Bunday saytlar funktsional jihatdan haqiqiy kim 
oshdi savdosiga va virtual B2C kim oshdi savdosiga o'xshashdir, ammo 
B2B modelining o'ziga xos xususiyatlari tufayli ko'pincha ortiqcha 
zaxiralarni sotish uchun ishlatiladi. 
- elektron hamjamiyatlar. Biznesni yuritish uchun doimo odatiy bo'lgan 
biznes operatsiyalarini bajarishni bildiradi. Biznesni olib borishda
ishtirok etishi mumkin bo'lgan boshqa ko'plab sohalardan sheriklar 
bo’lishini talab qiluvchi ko’plab yo’nalishlar mavjud. Masalan, har xil 
tadqiqotlar, g’oyalar almashish. Internet sa'y-harakatlar va 
manfaatlarga birlashish uchun nuqsonsia vosita.
1
Мак-Картни М.Р., Пэйтел К. Секреты успеха в электронном бизнесе. СПб.:Питер, 2001. 752 с.

---

25 
B2C – biznes iste'molchilar uchun bugungi kunda eng ommabop 
elektron tijorat shakli hisoblanadi. Bunday holda, faoliyat to'g'ridan-
to'g'ri oxirgi iste'molchiga sotishga qaratilgan. B2C ning eng katta 
namunalaridan biri bu www.amazon.com, Amerikada kitob savdosi 
bilan shug'ullanadigan sayt bo’lib dunyo bo'ylab 50 million mijozga ega. 
Aynan shu sayt bir necha yil davomida Qo'shma Shtatlardagi oddiy 
bukinistik bozorini barbod bo’lishiga muvaffaq bo'ldi.
Internetga ulanish muammolar mavjud mintaqalarda, xavfsiz 
to’lov tizimlar va etkazib berish xizmatlari ishonchli ishlashi 
sharoitlardagina B2C modeli iste'molchi uchun tovarlar va xizmatlarni 
yetkazish nuqtai nazarifan yirik shaharlar va chekka mintaqalardagi 
korxonalar o'rtasidagi farqlarni yo'q qilish uchun samarali vosita 
hisoblanadi. B2C iste'molchilarga dunyoning istalgan nuqtasidan 
tovarlar va xizmatlarni etkazib berishni osonlashtiradigan savdoning 
yangi texnologiyani yaratadi. B2C-ning yana bir ijobiy tomoni - 
vositachilarning minimal soni ishtiroqida to'g'ridan-to'g'ri sotish.
Vositachilarsiz ishlash joylarda raqobatbardosh narxlarni belgilash va 
hatto ularni oshirish (vositachilarning ulushi bundan istisno), bu tabiiy 
ravishda foydaning o'sishiga imkon beradi.