Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

тўғрисида”ги 824-сонли қарори-Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.09.2019 й., 
09/19/824/3835-сон; 19.06.2020 й., 09/20/391/0777-сон. 

---

412 
ijtimoiy ishchining oila muammosini hal qilishga qodirligi to‘g‘risidagi axborotdan 
iborat bo‘lib qoladi. O‘z navbatida, bu reaksiya oilaga o‘tadi va oilaning 
navbatdagi muhokamalar, o‘zining afzal ko‘radiganlarini inkor etish va nimanidir 
o‘zgartirishda o‘z zaifligi bilan to‘qnashuviga sabab bo‘ladi. Ushbu dinamika 
natijasida ijtimoiy ishchi va oila o‘rtasida muloqot bo‘shlig‘i hamda oilaning 
“hamkorlik qilishdan bosh tortuvchi oila”, “oilada motivatsiyaning yo‘qligi”, 
“o‘zgarishlarga tayyor bo‘lmagan oila” kabi bahonalar bilan niqoblanuvchi 
cheklangan ishtiroki vujudga keladi. Muammoli yoki kamyob-yo‘naltirilgan 
yondashuvga asoslangan oilani mukammal baholashni cheklashga javoban ijtimoiy 
ishchi, birinchi navbatda, oila nimani uddalay olmayotganiga emas, balki barcha 
stress, qiyinchilik va inqirozlar qurshovida nimani yaxshi uddalayotganligini 
ko‘rib chiquvchi oilaning kuchli tomonlariga asoslangan baholashga yuqori 
qiziqishni namoyon qildilar. 
Kuchli tomonlarni tahlil qilish oila va bolalarni ularning muammoli-
yo‘naltirilgan tahlilda ko‘pincha nazardan chetda qoldiriladigan yoki kerakli 
e’tibor ajratilmaydigan shaxsiy kuchli tomonlari, ustunlik va imkoniyatlarini 
rivojlantirish, safarbar qilish, tan olish, jamlashga asoslangan strategiyadir. 
Ijtimoiy ish amali-yotida har bir oila asosiyda qiyinchilik va inqirozlarni yengib 
o‘tish uchun ancha samarali strategiyani rivojlantirish mumkin bo‘lgan qimmatli 
shaxsiy va shaxslararo resurslar hamda imkoniyatlarga ega ekanligi ko‘zda tutiladi. 
Afsuski, oilalarning o‘zi hamisha qanday resurslari borligi va ularni qay tarzda 
qo‘llashni aniqlash holatiga ega emas, natijada esa ular muammo soyasida qolib 
ketadi, bunday resurslar ijtimoiy ishchiga ham darhol ayon bo‘lavermaydi. Ularni 
aniqlash uchun ijtimoiy ishchi oilaning kuchli tomonlari va imkoniyatlarining 
izchil tahlilini olib borishi kerak. Kuchli tomonlarni tahlil qilish davomida shaxsiy 
yutuq hissiyotini hosil qiluvchi, oila a’zolari, tengdoshlari va kattalar orasidagi 
munosabatga ijobiy hissa kirituvchi, qiyinchiliklar va stress bilan kurashish 
layoqatini oshiruvchi va shaxsiy, ijtimoiy hamda akademik va kasbiy rivojlanishga 
ko‘maklashuvchi qator hissiy va axloqiy malakalar, vakolat va tavsifnomalar 
baholanadi. Shuningdek, tahlil davomida ijtimoiy tarmoq va oilaning ichida hamda 
qarindoshlar, qo‘shnilar, do‘stlar, madaniy va diniy uyushmalardan tashkil topishi 
mumkin bo‘lgan undan tashqaridagi mavjud norasmiy ko‘mak aniqlanadi. Har 
tomonlama tahlil asosida mukammal harakatlanishi uchun oila qo‘shimcha 
ko‘makka muhtoj bo‘ladigan oraliq ham aniqlanadi. Olingan resurslar, 
imkoniyatlar, oraliq va qiyinchiliklar suratidan kelib chiqib, o‘z imkoniyati va 
malakasidan foydalanib, ularni rivojlantirgancha oilaga ushbu rejani amalga 
oshirish yuzasidan uning vakolatini taqsimlash bilan ijtimoiy xizmat taqdim etish 
rejasi shakllanadi. 
Ushbu usulning muvaffaqiyati oila bilan ishonch va ijobiy hamda kasbiy 
munosabatlar o‘rnatilishiga bog‘liq. Ushbu usuldan foydalangancha quyidagilarni 
yodda tutish lozim: 1) har bir oila va bola ularning shaxsiy hamda oilaviy 
sharoitidan qat’iy nazar kuch, imkoniyatlar va ulargagina xos bo‘lgan tajribaga 
ega, shuningdek, o‘zlarining zaif tomonlarini yaxshi biladilar; 2) oila va bolaning 
har qanday muammosini ularda ta’lim olish, rivojlanish va malakalarini 

---

413 
takomillashtirish uchun sharoit hamda imkoniyatlarning yo‘qligi pozitsiyasi bilan 
qarab chiqish darkor. Oila bilan dastlabki aloqalar davomida oilaga shu 
ustanovkani berish kerak, bu esa oila bilan kasbiy munosabatlarning rivojlanishida 
ijobiy aks etadi. Ko‘pgina ijtimoiy ishchilar kuchli tomonlar va imkoniyatlarni 
aniqlashga uringancha oila bilan suhbatni ularni ijtimoiy ishchiga murojaat 
qilishlariga nima sabab bo‘lganini so‘zlab berishni iltimos qilishdan boshlaydilar. 
Oila o‘z tarixini so‘zlab berarkan ijtimoiy ishchi ijobiy lahzalar va iboralarni ilg‘ab 
olishga urinadi. Ijtimoiy ishchi oilaning hikoyasini tinglagancha oilaga o‘zining 
ijobiy kuzatishlarini (zaruriyat tug‘ilganida mulohazalarni ijobiy shaklda qayta 
tuzish mumkin) sanagancha murojaat qiladi. Oilaning o‘z ijobiy tavsifnomasini 
anglashi va ular ijtimoiy ishchi tomonidan tan olinishi oilaning o‘z-o‘zini 
baholashini oshiradi va maqsadga erishishida asos bo‘ladi. 
Ushbu yondashuv ijtimoiy ishchi kabi oilaga ham qator afzalliklar beradi: 1) 
oila erishgan ijobiy lahzalarga diqqatni qaratib, ularning shaxsiy kuch va 
resurslarini yo‘naltirgancha oila va bolalarni qayerda ularga ko‘mak, ijtimoiy 
rejalashtirish va ijtimoiy xizmatlarni taqdim etish sohasini aniqlashga eng yuqori 
darajada jalb etish imkoniyati paydo bo‘ladi; 2) oila va bolalarning kuchli 
tomonlari va imkoniyatlariga asoslangancha ularning axloqidagi realistik 
kutilmalar hamda maqsadni aniqlash usuli sifatida xizmat qiladi; 3) oila 
a’zolarining o‘zlariga maqsadni aniqlash va ustunligini belgilashda, o‘z 
imkoniyatlari va hayotlari hamda farzandlarining hayotiga ta’sir ko‘rsatuvchi 
qarorlarni qabul qilishdagi mas’uliyatini anglashda yordamlashadi. 
Shunday qilib, oilaning o‘zini yordamida uning shaxsiy kuchi, imkoniyati, 
ustunligi va qadriyatlarini inobatga olgan holda xizmat ko‘rsatishning individual 
rejasi ishlab chiqiladi. Oilaning ijtimoiy xizmat rejasini ishlab chiqish va uni 
amalga oshirish yuzasidan muayyan vakolat berilishida o‘z ishtirokini anglashi 
qo‘yilgan maqsadga erishish natijasini ahamiyatli tarzda oshiradi. Ijtimoiy 
ishchining vazifasi xizmat va axborotni taqdim etish va foydalanishni 
uyg‘unlashtirish, qo‘yilgan maqsadga erishish yo‘lida ijtimoiy-psixologik ko‘mak 
berish, ishlab chiqilgan rejani amalga oshirishda oilaning kuchli tomonlari va 
imkoniyatlarini saG‘arbar qilish hamda rivojlantirish, qisqa muddatli maqsadlarga 
erishish monitoringi, zaruriyat tug‘ilganida esa oila bilan irgalikda ishlab chiqilgan 
reja modifikatsiyasidan iborat. Boshqacha aytganda, ijtimoiy ishchi aniq bir 
oilaning harakatlanishi uchun zaruriy asosiy omillarni tushungancha nafaqat 
professional yordam, balki oilaning o‘z kuchi va imkoniyatlaridan foydalanish va 
rivojlantirishni saG‘arbar qilgancha muammoni hal qilish va qo‘yilgan 
maqsadlarga erishish uchun vakolatlarni beradi.
Ushbu yondashuv to‘liq implementatsiya qilinganida, bu: 1) bolalarning 
rivojlanishi va farovonligi uchun sharoit yaratish; 2) ota-onalarga bolalarini 
parvarishlash va ularning hayotiga ta’sir ko‘rsatuvchi qarorlarni qabul qilishda 
yordamlashish; 3) oilada o‘zaro hurmatni rivojlantirish; 4) bolalar va oilalarning 
imkoniyat hamda resurslarini saG‘arbar qilish; 5) xizmatni rejalashtirishning 
barcha bosqichlari, ularni amalga oshirish va yutuqlarni baholashga jalb etishga 
ko‘maklashadi. O‘z navbatida, oila bilan ishlashda ushbu yondashuvni joriy etish 

---

414 
ijtimoiy ishchiga: 1) xatar guruhidagi bolalar va oilalarga ularning kuchli 
tomonlarini ochish va rivojlantirish yo‘li bilan faol hamkorlik qilish; 2) oilaning 
mustaqilligi va ishonchini rivojlantirish; 3) bolalarning to‘laqonli rivojlanishlari 
uchun zarur bo‘lgan sharoitni yaratish imkonini beradi. 
Bugungi kunda keng qo‘llanilayotgan tushunchalardan biri deinstitit-
sializatsiya bo‘lib, uning mazmuniga qisqacha e’tibor qaratishni lozim deb topdik.