Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

 
2. Marginal guruhlarning jamiyatdagi holati 
Mustabid bir tuzum o‘laroq XX asrda bor-yo‘g‘i 70-yil yashagan Sobiq 
Ittifoq otlig‘ davlatda ko‘plab millatlarni marginal guruh holatiga solindiki, 
o‘shanda boshidan og‘ir kunlarni o‘tkazgan millatlar tarixini o‘qib, insonning 
matonatiga, bardoshiga qoyil qolmaslikning iloji yo‘q. Bunda ko‘plab kam sonli 
millatlar mustabid tuzum davrida nafaqat og‘ir azoblarga duchor qilindi, balki ular 
o‘z vatanidan ham ayrilib, marginal guruhga aylandi. Murosasizlik ijtimoiy kam 
ta’minlangan guruhlarning marginallashuviga, ularning ijtimoiy va siyosiy 
hayotdan chetlashib qolishiga, ularga nisbatan kamsitish va zo‘ravonlikning 
kuchayishiga olib kelishi mumkin. 
Avval boshdanoq zo‘ravonlik ustiga qurilgan sobiq Ittifoqda XX asrning 
birinchi yarmi muhim o‘rin tutadi. Bu davlatda 1922-yildan 1953-yilgacha 31 yil 
davomida Iosif Stalin hukmronlik qilgan. U bugun nafaqat SSSR tarixida, balki 
jahon tarixida eng yovuz va qonxo‘r shaxslar qatorida eslanadi. Axir uning 
hukmronlik-yillarida turli bahonalar bilan millionlab odamlar o‘z uylaridan 
badarg‘a qilindi, qamaldi, o‘ldirildi... Natijada jamiyatda marginal guruh 
a’zolarining soni oshishiga sabab bo‘ldi. 
Avvaliga “oq gvardiyachilar”ga qarshi kurash, kollektivlashtirish, keyin 
“mamlakatni yot unsurlardan tozalash”, ikkinchi jahon urush davrida “sotqinlar” 
eng oxirida esa “imperializm tarafdorlari” kabi ayblovlar bilan millionlab insonlar 
mahv etilgan. Stalin va uning eng yaqin yordamchisi bo‘lgan Lavrentiy Beriyaning 
ana shunday yovuz ishlaridan biri, o‘z vatanida yashab turgan bir qancha 
millatlarni sotqinlikda ayblab, boshqa joylarga quvg‘in qilgani bo‘lgan. 

---

352 
1943-yilda qorachoylar, qalmiqlar, 1944-yilda esa chechenlar va ingushlar, 
bolqorlar, qrim-tatarlar, mesxeti turklar, kurdlar va xemshinlilar o‘z ona 
yurtlaridan boshqa o‘lkalarga surgun qilingan. Surgun qilinganlarni go‘yoki 
vatanga xiyonat qilishda ayblashgan. Qrim-tatar, chechen, ingush, qalmiq, 
bolqorlar nemislarga josuslik qilishda ayblangan bo‘lsa, mesxeti turklar, kurdlar va 
xemshinlilar Turkiya foydasiga josuslikda ayblangan. 
Keyinchalik bu millatlar aslida sotqinlik qilmagani ma’lum bo‘ldi. Ularning 
ba’zilari shunchaki o‘ch olish uchun badarg‘a qilingan bo‘lsa, ba’zilarining yashab 
turgan yeri kerak bo‘lgani uchun quvilgan. Aynan qrim-tatar va mesxeti 
turklarning yashab turgan yerlarini olib qo‘yish uchun ular mislsiz azobga mubtalo 
qilingan. Tarix shohid: qrim-tatarlar Qrimdan quvilgach, u yerga ko‘plab ruslar 
ko‘chib borgan
412
. 
1989-yilda qrim-tatarlar o‘z vataniga qaytib borganda u yerda ularga tegishli 
barcha narsa boshqalar tomonidan egallab olingan edi. Shunday bo‘lsa-da, qrim-
tatarlarga tarixiy vataniga qaytib borishga ruxsat berildi. Mesxeti turklarga esa 
tarixiy vataniga qaytib borishga ruxsat ham berishmaydi. Sababi ularning tarixiy 
vatani Mesxetiya gruzinlar tomonidan egallab bo‘lingan edi. Shu tariqa, bu millat 
vatansiz qoladi. 
Quvg‘in qilinganlarning qariyb barchasi (qalmiqlardan boshqa) 
musulmonlar, buning ustiga, asosan, Kavkazda yashaydigan xalqlar hisoblanadi. 
Stalinning kelib chiqishi gruzin ekanligini inobatga olsak, Kavkaz xalqlarini, 
buning ustiga, asosan, musulmonlar o‘z uyidan badarg‘a qilinishi bejiz emasdi. 
Olimlarning ta’kidlashicha, “turli madaniyatlar, dinlar, sivilizatsiyalar avval 
ham o‘zaro muloqotda bo‘lgan, ayni vaqtda ko‘pincha keskin adovat va murosa-
sizlik ro‘y berib turgan. Ammo bularning asosiy manbalari hududiy jihatdan 
bo‘lishgan, bir-biridan ajratilgan holatda bo‘lgan. Endilikda migratsiya oqimlari 
mavjud to‘siqlardan oshib o‘tmoqda, turli madaniyat va turmush tarzlarini jahon 
maydonidagi yagona makonga jipslashtirmoqda. Ijtimoiy o‘zaro munosabatlarning 
bir-biriga singib boruvchi tig‘iz tarmog‘i vujudga kelmoqda. Ana shunday 
sharoitdagi notolerantlik keskinlikni kuchaytirib, milliy darajada ham, jahon 
darajasida ham ijtimoiy tuzumlarning hayot faoliyatiga to‘sqinlik qilmoqda”.