Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

 
 

---

348 
III BO‘LIM. IJTIMOIY ISHDAGI KASBIY-ETIK QADRIYATLARNING 
AMALIY AHAMIYATI 
12-bob. TURLI MIJOZ VA GURUHLAR BILAN IJTIMOIY ISH OLIB 
BORISH AMALIYOTI ETIK MASALALARI 
Reja: 
1. Marginal guruhlar tushunchasi. Marginallik sabablari 
2. Marginal guruhlarning jamiyatdagi holati 
3. Turli yosh, moddiy maqom, madaniyat, jinsdagi va boshqalar bilan 
ishlashda axloqiy qadriyat va prinsiplar. 
Tayanch so‘z va iboralar
: marginallik, marginal guruh, turli yosh, maqom, 
madaniyat, jins, prinsip. 
 
1. Marginal guruhlar tushunchasi. Marginallik sabablari 
Kishilar o‘z hayot faoliyati jarayonida birlashib, tashkil etadigan guruhlar 
muammosi sotsiologiya va ijtimoiy psixologiyaning muhim masalasi hisoblanadi. 
Ijtimoiy munosabatlar amalda har doim ijtimoiy guruhlar o‘rtasidagi munosabatlar 
sifatida namoyon bo‘ladi, shu bois mazkur tuzilmalar mavjudligining barcha 
jihatlarini bilish talab etiladi. Eng avvalo, ijtimoiy guruh nimaligini bilish 
muhimdir. Bu masala xususida fanda turli fikrlar ilgari surilgan. Masalan, 
demografiya, statistika, psixologiyada shartli guruhlar tushunchasi ishlatiladi. U 
tadqiqotchi tomonidan kishilarning o‘rganilayotgan muayyan belgiga ko‘ra 
birlashtirilishini anglatadi. 
Ijtimoiy fanlar doirasida 
ijtimoiy guruh
deganda amalda mavjud bo‘lgan 
shunday bir birlik tushuniladiki, unda kishilar birgalashib muayyan faoliyatni 
amalga oshiradilar yoki o‘xshash hayot sharoitlarida kun kechiradilar va shu bois 
o‘zlarini mazkur birlikka mansub deb hisoblaydilar. Sotsiologiya uchun guruhlarni 
ajratishning obyektiv mezonini ajratish muhimdir. Mazkur mezon asosida 
sotsiologiya har bir guruhni, uning jamiyat va o‘z tarkibidagi shaxslar bilan 
munosabatlarini tadqiq etadi. Ijtimoiy psixologiyaga boshqacha yondashuv xos: u 
guruhning inson ongi va xulq-atvoriga ta’sirini o‘rganadi. Bu yerda guruh 
jamiyatning shaxsni kamol toptiradigan real bo‘g‘ini sifatida o‘rganiladi. Umumiy 
psixologiya doirasida eng avvalo, mazkur shaxsning boshqa kishilar hozirligidagi 
xulq-atvori xususiyatlari tadqiq etiladi. 
Bu borada Forobiy o‘zining “Fazilat, baxt-saodat va kamolot haqida” 
kitobida fozil shahar mohiyati va unda fuqarolarning bir-biriga nisbatan 
munosabatlarining mazmun-mohiyati haqida shunday deydi: “Fozil shahar o‘ziga 
tayangan, tabiati sog‘lom bo‘lgan insonlar guruhidan iboratki, ularning har biri 
baxt-saodatga yetkazishi mumkin bo‘lgan tushunchalarni qabul qilib, bu yo‘lni bir-
birlariga hamkorlik qilish ila mushtarak ravishda bosib o‘tadilar. Bunday shahar 
aholisi umumiy qondoshlik, yashash makoni, irqi va urf-odatlarining mushtarakligi 
asosidagina bir yerga to‘plangan emas. Zero, Fozil shaharda bu aytilgan omillardan 
hech biri yo‘q yoki ularning bo‘lishi shaharning afzalligi yoxud biror imtiyozi 

---

349 
borligini belgilamaydi. Fozil shaharda insonlarning o‘zaro aloqasi uchun vosita va 
ularni birlashtiruvchi narsa “umumiy ashyolar” to‘g‘risidagi “umumiy qarash” 
bo‘lib, mazkur qarashning o‘zi “umumiy faoliyat”ga aylangan, ya’ni, yagona 
ashyoga nisbatan ilm va amal shahar aholisining umumiy xususiyati bo‘lib 
qolgandir”
411
. 
Sotsiologiya va ijtimoiy psixologiyada ijtimoiy guruhga faoliyat subyekti 
sifatida yondashish odat tusini olgan. Faoliyat mazmunining birligi uning 
xususiyatlari birligiga sabab bo‘ladi. Guruhning psixologik xususiyatlari qatoriga