Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Rizosfera 
mikroorganizimlari. 
Rizosfera
atamasining 
fanga 
kiritilishi Xiltnyer 
nomi bilan bog‗liq, bu atama yunoncha rhizosfera 
so‗zidan olingan 
bo‗lib rhizo- ildiz, sfere-ta‘sir etish hududi ma‘nolarini anglatib,u 
mikroorganizm-o‗simlik- 
tuproq orasidagi yuqori darajada faol qism hisoblanadi. 
Hozirgi vaqtda bu tushuncha tuproqqa fizik va biologik ta‘sir 
etadigan ildiz hamda unda koloniyalanib yashaydigan mikroorganizmlar 
yig‗indisi sifatida qaraladi. Risosfera egallagan makonni aniqlash qiyin 
bo‗lsada, ildiz va tuproq orasidagi 0-2mm gacha bo‗lgan satih tushiniladi 
va endorizosfera( endoderma va ildizning po‗stloq qismi), rizoplan (ildiz 
yuzasi va unga kuchli yopishgan qisim) va ektorizosfera(ildiz bilan 
bevosita bog‗langan eng tashqi qism) ga bo‗linadi. 

---

149 
Mikrob-o‗simlik munosabatlari tuproqda urug‗ unishi jarayonidayoq hosil 
o‗lib, urug‗ po‗sti va ko‗pincha uning ichki tuzilmalari ham 
mikroorganizimlarning tirik yoki tinim davridagi hujayralarini saqlaydi. 
Mikroorganizimlarning rizosferadagi miqdori taksonomik guruhlari atrof 
muhitning ko‗plab fizik-kimiyoviy va biologik omillari bilan, shuningdek, 
urug‗larning o‗z xusisiyatlari bilan ham bog‗liq bo‗ladi. O‗simlik 
risosferasida quyidagi sistematik guruhlarga mansub mikroorganizimlar 
Acetobactyer, Agrobactyerium, Alkaligenes, Arthrobactyer, Azoarcus, 
Azomonas
, 
Azospirillum, Azotobactyer, Bacillus, Clostridium, Dyerxia, 
Hyerbaspirillum, Entyerobactyer, Yerwinia, Klebsiella, Pseudomonas 
va 
boshqa turlar uchiraydi. 
Ildiz yuzasida asosan spora hosil qilmaydigan grammanfiy 
bakteriyalar yashaydi. Ularning ko‗pchiligi atmosferatdagi azotni 
fiksasiyalaydi va denitrifikasiya jarayonini amalga oshiradi. O‗simlik ildizi 
muhitga 10 turdan ortiq qand moddalari Ya‘ni glyukoza, furuktoza va 
boshqalar, hamda aminokislotalar, organik kislotalar, fiziologik faol 
moddalar ajratadi, bularning barjasi mikroorganizmlar uchun oziqa 
hisoblanadi.