Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

8-rasm. Bakteriofag tuzilishi. 
Faglar suvda, tuproqda va boshqa tabiiy manbalarda uchraydi. 
Medisinada faglar kasalliklarni oldini olishda ishlatiladi. Bakteriofag 
medisina va veterinariyada turli maqsadlarda, masalan, bir qator 
kasalliklarni davolash uchun qo‗llaniladi. Kasalni bakteriofag bilan 
davolash fagoterapiya deyiladi, kasallikning oldini olish maqsadida 
qo‗llanilsa fagoprofilaktika va kasallikni aniqlash uchun qo‗llanilsa 
fagodiagnostika deyiladi. 
Bakteriofag uchburchak dizentyeriya, vabo, qorin tifi, parazitlari, 
kaib bakterioz kasalliklarining oldini olishda hamda jaroxatli
infeksiyalarni 

---

79 
qo‗zg‗atuvchilari — streptokokk, stafilokokk, gazli gangrenalarga qarshi 
kurashishda ham qo‗llaniladi. 
Qo‗llaniladigan bakteriofag bir turli mikroorganizmning birgina 
tipiga tasir etadigan (monovalentlik) yoki mikroorganizm ko‗p tiplik 
bo‗lsa, uning hamma tiplariga ham tasir etadigan (polivalentlik) bo‗lishi 
mumkin. Monovalentlik fagdan ko‗ra polivalentlik fag ko‗proq ishlatiladi. 
Bakteriofag bazan suyuq holda, bazan quritilgan tabletka shaklida suv bilan 
o‗tkaziladi. Davolash yoki kasallikning oldini olish uchun ishlatiladigan 
fagni hayvonga ko‗chirish mumkin. Fag yaraga poroshok holida sepiladi va 
fag aralash suvga dokani ho‗llab yaraga bog‗lash mumkin. Bazan fag 
yaraning atrofiga ukol qilinadi. 
Anaerob infeksiyasida fagni hayvon qon tomiriga yuborish ham 
mumkin. Fagni hayvonga ichirishdan oldin uning oshqozondagi HCl ni 
neytrallash kerak. Bu qoidaga amal qilinmasa, fag HCl tasirida uz kuchini 
yo‗qotadi va tasir etmaydi. Hayvon oshqozonidagi HCl ni neytrallash 
uchun osh sodasining 5% li eritmasidan 25-50 g unga ichirish shart. 
Hayvonga ichirilgan bakteriofag ichaklarda 7—8 kungacha saqlanishi 
mumkin. 
Fag yordamida diagnoz qo‗yish uchun avvaldan malum bakteriofag 
bilan nomalum mikroorganizmga tasir etib sinab qo‗riladi. Agar 
mikroorganizm shu bakteriofag tasirida emirilsa, demak bu mikroorganizm 
shu bakteriofagning spesifik xususiyatiga mos kelgan bo‗ladi. Shu yo‗l 
bilan fagga qarab nomalum mikroorganizmni identifikasiya qilish va 
natijada kasallik diagnozini fag yordami bilan aniqlash mumkin. 
Laboratoriya 
sharoitida 
bazan 
kasallikni 
qo‗zg‗atuvchi 
mikroorganizmni topish juda qiyin yoki sira topilmasligi mumkin. Bunday 
vaqtlarda fag diagnostikasidan foydalanib, kasallikni aniqlasa bo‗ladi. 
Tekshirilgan matyerialdan filtrat olinadi, u kasallik qo‗zg‗atuvchi bilan 
tasir etqizilganda unda lizis holati ro‗y bersa, spesifik fag borligi aniqlanadi 
va shunga asoslanib kasallikning diagnozi tasdiqlanishi mumkin.. 

---

80 
Fag yordamida kuydirgi, biyalarning yuqumli kasallikdan bola 
tashlashi, 
dizentyeriya, 
brusellyoz 
va 
boshqa 
kasalliklarning 
qo‗zg‗atuvchisi aniqlanadi.