Samarqand davlat universiteti I. T. Ergashev, D. S. Normurodov, B. M. Eshonqulov sabzavot ekinlari seleksiyasi

Belgilarga baho berish usullari.
Belgilarga baho berish ikki usulda amalga 
oshiriladi: obyektiv va subyektiv usullar. Obyektiv usullarida belgilar o`lchash 
sinash va hisoblash orqali baholanadi.
Ogʻirligi yo shakliga qarab baho berilganda oʻlchov asboblari yordamida 
(tarozi, chizgʻich, shtangensirkul) aniqlanadi. Ana shu usul bilan baho berilganda 
belgilarning miqdori oʻzgarishlarning soni bilan yoki foiz hisobida ifodalanadi. 
Ba‟zi bir belgilar bir necha marta oʻlchash va o`lchash yordamida aniqlanadi 
(shakli, barglar va mevalarning indeksi, karamboshining zichligi).
Obyektiv usullar seleksiya jarayonining oxirgi bosqichlarida, ya‟ni bir xil 
seleksiya namunalari miqdori koʻp boʻlmaganda yaxshi natija beradi. 
Sezish a‟zolari (koʻz bilan aniqlash, hidlash, ta‟m bilish) yordamida 
aniqlanadigan usullar subyektiv usullarga kiradi. Subyektiv usullar bilan baho 
berishni aniqligi sezish a‟zolarining sezgirligiga, uzoq vaqt ishlaganda 
baholovchilarning charchash darajasiga hamda idrok etishning individual 
xususiyatlariga bogʻliqdir. Agar sinovni bir necha kishi olib borgan boʻlsa, natija 
yanada aniqroq boʻladi. 
Baho berishning subyektiv usullari namunalarning rangi, ta‟mi va boshqa 
belgilari baholashda qo`llaniladi. Chunki bu belgilarni obektiv uslublar yordamida 
aniqlashning imkoniyati yo`q. Belgilar subyektiv usul bilan aniqlanganda uch ball 
va koʻpincha besh ball sistemasi yordamida aniqlanadi. Oʻsimliklarning 
morfologik belgilari (oʻsimlik shoxlash tipi, shoxlash xarakteri, barg 
shapalogʻining kesilganligi, barg shakli, sertukligi) mevalarning rangi va rang 
intensivligi oʻsimlik barglari, ildizmevalarning rangi ham subyektiv yoʻl bilan 

---

76 
aniqlanadi. Sub‟ektiv usulining aniqligini oshirish uchun koʻpincha shkalalardan 
foydalaniladi (1,2,3 rasmlar). 
Orgonoleptik subyektiv baho berish mahsulotlarning ta‟mini aniqlashda ish 
beradi. Degustasiya, ya‟ni tatib koʻrish tez bajariladigan usul hisoblanadi va 
koʻpincha birdan bir usul xisoblanadi. Chunki mahsulotlarning ta`mi ayrim ba`zan 
mevalarning ximyaviy tarkibi bilan emas, balki ularning nisbatiga bog`liq.
Subyektiv baholash usulining kamchiligi esa bu usulning aniqlik darajasi 
nisbiy xarakterga egaligi bilan bog`liq.