Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti astronomiya yo

Oy – Yerning tabiiy yoʻldoshi. Oy Quyoshdan keyin eng yorqin va Yerga eng yaqin boʻlgan, shar shaklidagi, 3476 km diametrli osmon jismidir. Oy, qachonlardir Yerga kelib urilgan katta hajmdagi osmon jismining parchalanib ketishi va hosil boʻlgan boʻlaklarning Yer atrofida aylanib, vaqt oʻtishi bilan bir-biriga tortilishi tufayli hosil boʻlgan. Oy Yerning birdan-bir tabiiy yoʻldoshi sifatida oʻz oʻqi atrofida, Yer atrofida va Yer bilan birga Quyosh atrofida harakat qiladi (aylanadi). Yerdan Oygacha boʻlgan masofa 384440 km. Oyda ham xuddi Yerdagi kabi: pasttekisliklar, tepaliklar, tog‘lar bor. Tog‘larning balandligi 9 km gacha yetadi. 1969 yili 21 iyulda AQSH ning “Apollon 11” kosmik kemasida ikki nafar astronavt – Nil Armistrong va Bazz Oldrinlar Oy yuzasiga qoʻndilar.
(Kosmik kema Oygacha 3 sutka davomida parvoz qilib, yana 3 sutkada Yerga qaytdi). Ekipaj a’zolari ancha vaqt Oyda sayr qilishib, Yerga Oydan turli namunalar keltirishdi. (“Inson uchun kichik qadam, lekin insoniyat uchun ulkan sakrash” N. Armistrong). Oydagi tortish kuchi Yerdagiga nisbatan 6 marta kam, bu esa atmosferani ushlab turish uchun etarli emas. Shu bois Oyning osmoni har doim hatto kunduzi ham qora rangda boʻladi.

1.4-rasm. Oy tasviri.
Oyda atmosfera yoʻqligi uchun, uning Quyoshga qaragan tomonida harorat 117⁰C issiq, teskari tomonida esa -153⁰C sovuq boʻladi. Oyda suv yoʻq, demakki, bulutlar ham yoʻq. Oyning og‘irligi Yernikidan 81,3 marta kam. Oy sirtidagi dengiz va tog‘li hududlar qurollanmagan koʻz bilan ham (durbinsiz, teleskopsiz) koʻrinadi. Biroq bu dengizlarda suv yoʻq. Oy bizga ingichka oʻroq shaklida koʻringanda Oy diski­ning qolgan qismi ham bir oz nur sochib turadi. Bu kulrang yorug‘lik hodisasi boʻlib, Oyning tungi tomonini Yerdan qaytgan Quyosh nurlari bilan yoritishi oqibatidir. Oyning Yer atrofini (Quyoshga nisbatan) aylanish davri 29,5 sutkaga teng. Oyning oʻz oʻqi atrofida aylanish davri uning Yer atrofida aylanish davriga tengligi uchun, biz hamma vaqt oyning faqat bitta yarim sharini koʻramiz. Oy oʻz oʻqi atrofida aylanishida Quyosh tomon oʻzining turli tomonlarini ketma-ket oʻgirib boradi. Binobarin, Oydagi kunning uzunligi Yerdagi ikki hafta­ga va bizning ikki haftamiz Oydagi bitta tunga toʻg‘ri keladi. [8]