Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti astronomiya yo

Ekzosayyoralarning qayt qilish usuli: Odatda eng koʻp uchraydigan sayyoralar yerdan katta sayyoralardir. Bu sayyoralarning oʻlchami yerdan katta boʻlib ularning massasi yerning massasidan 5-10 marta katta boʻladi. Ularning shakli har-xil boʻlishi mumkin. Ularning tarkibi tosh shaklida yoki juda qalin qatlamli gazdan iborat boʻlishi mumkin. Shuni qayd qilish kerakki bunday sayyoralar juda ham koʻp va turli-tumandir. Lekin Quyosh sistemasida bunaqa sayyoralar umuman yoʻq. Bunday sayyoralarning modelini tuzish juda ham qiyin. Shunga qaramasdan hozirda bunday sayyoralarning anchasi ma’lum. Ularning tarkibini oʻrganish mumkin. Masalan shunday sayyoralardan birining sirti xuddi Venera singari qalin bulit bilan qoplangan. Shuni qayd qilish kerakki neytron yulduzlar atrofida ham sayyoralar mavjud bu sayyoralar oʻta yangi portlashdan keyinshakillangan boʻlishi kerak. Chunki sayyoralar sistemasi bunday katta kataklizma(tasodifiy oʻzgarish)gabardosh bermagan boʻlar edi. Haqiqatdan portlash vaqtida juda katta miqdorda moddalar uloqtiriladi va bu moddalar oʻz navbatida yangi sayyoralarni hosil qiladi. Xuddi shunday Yer tipidagi sayyoralar ham aynan shu vaqtda hosil boʻlishi mumkin. Xuddi shunday oq karliklar atrofida ham sayyoralar mavjud. Bu karliklarning yulduz yadrolari quyosh tipidagi yulduzlarning paydo boʻlish evalutsiyasi vaqtida shakillangan boʻlishi mumkin. Lekin bu jarayon bizning Quyosh oq karlikka aylangunga qadar sodir boʻlgan boʻlib ular qizil gigant jarayonini boshdan kechirmoqda. U holda Quyoshning oʻlchami taxminan hozirgi yerning orbitasiga teng boʻladi. Hozirgacha gigant – yulduzlar atrofida 50 ga yaqin sayyoralar borligi aniqlangan. Ularning ayrimlari gigantlarga juda yaqin joylashgan boʻlib ular juda ham ajoyib manzarani kashf etsa ajab emas.Shuni qayd qilish kerakki gigant – yulduzlar koinotning taxminan 10 % ni egallab turadi.[9]
Sayyoralar bilan keyinchalik nimalar sodir boʻladi? Birinchidan ular keyinchalik qizil gigant yulduzlarga qulab tushishimumkin, yoki ular yanada kengayib ketadi, va sayyoralarni yutib yuboradi. Natijada qobiqlar hech qanday portlashlarsiz uloqtiriladi va sayyoralar orbitasi ancha kengayadi natijada sayyoralar uchib chiqib ketishi mumkin. Shunday qilib yulduzlar atrofida aylanmaydigan yakka sayyoralar paydo boʻladi. Demak bunday sayyoralarni paydo boʻlishiga yulduzda qandaydiroʻzgarish boʻlishi, yoki yulduz yonidan boshqa bir massiv jismning uchib oʻtishi ham sabab boʻladi.