Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti astronomiya yo

III. Samarqandda ekzosayyoralarni kuzatish
3.1. SamDU oʻquv ilmiy observatoriyasining “Grubb-Parsons” teleskopi...............................................................................................................44
3.2. SamDU oʻquv ilmiy observatoriyasiteleskopida transit usulida kuzatish mumkin boʻlganekzosayyoralar......................................................................... 54
3.3.Kuzatish va hisoblashlar taxlili……………………………………...56
Xulosa ………………………………………………………….…. 60
Adabiyotlar ………………………………………………….…… 61

KIRISH

Hozirgi kunda barcha tabiiy fanlar kabi astrofizika fani ham jadal rivojlanayotgan fanlardan biridir. XX asrning oxiri XXI asrning boshlarida asrofizika sohasida 3 ta buyuk kashfiyot qilindi. Ushbu kashfiyotlardan biri-Neptun orti obektlarinini ochilishidir. Keyingi kashfiyotga galaktikamizdagi boshqa yulduzlar atrofidagi planetalar – ekzosayyoralarning ochilishi boʻldi, uchinchi kashfiyot, deb qora energiya va qora materiyaning topilishini aytish mumkin.

Hozirgi kunda quyosh tizimini jismlarini oʻrganishda zamonaviy texnologiyalar asosida ishlab chiqarilgan yorugʻlik qabul qilgichlardan hamda oxirgi yillarda yaratilgan usullardan foydalanish tufayli talaygina yangi ob’ektlar ochildi. Yangi ob’ektlarning ochilishi Quyosh tizimi haqidagi tasavvurlarimizni butunlay oʻzgartirib yubordi. Bundan tashqari, hozirgacha yechilmay kelgan ayrim fundamental muamolarga javob topish imkoniyatini yaratmoqda.
Ekzosayyoralarni oʻrganish olam paydo boʻlishidagi tasavvurlarni boyitsa, ikkinchi tomondan koinotni chek-chegarasiz ekanligi, bizning yerga oʻxshash sayyoralar quyosh sistemasidan tashqarida ham borligini bilish sifatida ham qiziqarlidir. quyosh sistemasida sayyoralarni uning tashqarisadagi sayyoralar bilan taqqoslash, xuddi shuningdek ularni kuzatish usul va asbob-uskunalaridagi farqlarni, oʻxshashliklarni tahlil qilishdan iboratdir. Shuni takidlash lozimki Quyosh sistemasidagi bir qator sayyoralarni oddiy koʻz bilan koʻrish mumkin boʻlgan holda ekzosayyoralarni koʻrish mumkin emas.
Ushbu ob’ektlar yaqindagina kashf etilgani sababli, hali ularning koʻplab parametrlari, ham xususiy, ham guruhiy qoʻshimcha tadqiqotlar olib borishni talab etadi. [9]
Qadim zamonlardayoq, odamlar osmondagi qoʻzgalmas yulduzlar orasida harakatlanuvchi obyektlarni payqab qolishgan. Keyinchalik ularni “adashgan yulduzlar” ma’nosini beruvchi “sayyoralar”, deb atasha boshlashgan. О‘sha davrlarda har bir sayyorani ma’budlardan biriga о‘xshatish rasm bо‘lgan. Masalan, Qonsimon qizil Marsni bobilliklar о‘lim ma’budi Nergal nomi bilan, yunonlar va rimliklar esa, tegishlicha, urush ma’budi Ares va Mars nomi bilan atashgan. Shunday qilib, bir necha ming yilliklar davomida odamlar beshta sayyoranigina bilishgan, xolos. Mana osmon gumbazida Yerdan uzoqligi tartibida joylashgan sayyoralar: Merkuriy, Venera, Mars, Yupiter va Saturin. Keyinchalik olamning geliomarkaziy tizimi qaror topganidan keyin Yer ham sayyoralar safiga kiritildi. Binobarin, sayyoralar soni oltitani tashkil etdi. 1781 yilda ingliz astronomii Vilyam Gershel yettinchi – Uran sayyorasini kashf etdi. 1846 yilda Neptun kashf etilgach sayyoralar soni sakkizga etdi. Uzoq izlanishlardan sо‘ng 1930 yilda Pluton kashf qilindi va chorakam bir asr davomida – 2006 yilga qadar Quyosh sistemasida rasman 9 ta sayyora qaror topdi. [8]
О‘tgan asrning 90-yillarida Koyper mintaqasi obyektlari yoki “transneptun obyektlar” (ya’ni Neptun orbitasidan tashqarida joylashgan) nomini olgan yangi obyektlar ochila boshladi. 2003 yilda boshqa obyektlar qatori 2003 UB313 kod nomini olgan Koyper belbogʻi obyekti kashf etildi. Dastlab u norasmiy ravishda Zena deb atalgan, 2006 yilda esa, muqim Erida nomiga ega bо‘ldi. Xabbl kosmik teleskopida о‘tkazilgan mufassal tadqiqotlar Erida о‘lchami Plutondan bir muncha katta ekanini kо‘rsatdi. Buning natijasi о‘laroq, 2006 yilda Xalqaro astronomiya uyushmasi XXII Bosh assabliyasining maxsus qarori bilan Pluton darajasi pasaytirilib, sayyora maqomidan mitt sayyora maqomiga oʻtkazildi. Endi oʻzining chorakam bir asrlik tarixi (1930 yildan 2006 yilgacha)da sayyoralar rо‘yxatida turgan Pluton о‘zining qonuniy о‘rniga ega bо‘ldi va endi u sayyora deb emas, balki mitti sayyora, aniqrogʻi Koyper mintaqasi obyektiga aylandi. Shunday qilib, hozirgi vaqtda Quyosh sistemasida sayyoralar 9 ta emas, balki 8 tadan iborat.[1]