Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti astronomiya yo

1.6-rasm. Yupiter sayyorasi.
Saturn sayyorasi: sharqda Zuhal, yunonlarda Kronos nomi bilan yuritilib, Quyosh sistemasining qurollanmagan koʻz bilan koʻrish mumkin boʻlgan eng oxirgi sayyorasidir. Shuning uchun ham, qadimda uzoq yillar Saturnning orbitasi Quyosh sistemasi-ning chegarasi deb qaralgan. Saturn kattaligi jihatidan faqat Yupiterdan keyin turadi, uning diametri 120 ming 800 kilometr. Quyoshdan oʻrtacha uzoqligi 9,5 astronomik birlik, ya'ni Quyoshdan 1 milliard 427 million kilometr narida yotadi. Halqali bu sayyora orbitasi boʻylab sekundiga 9,6 kilometr tezlik bilan uchib, 29 yil 5 oy 16 kun deganda Quyosh atrofini bir marta aylanib chiqadi. Saturnning oʻz oʻqi atrofida aylanishi, Yupiterniki kabi turli kengliklarida turlichadir. Ekvator zonasi-ning aylanish davri 10 soat 14 minut boigani holda, qutbga yaqin sohasi 10 soat 28 minutli davr bilan aylanadi.

Sayyoraning ekvator tekisligi orbita tekisligi bilan 26°45' burchak hosil qiladi. Saturn atrofida eni 60 ming kilometrgacha, qalinligi 10—15 kilometrgacha yetadigan halqasi borligi bilan boshqa planetalardan keskin farq qiladi. Garchi bu halqa, dastlab 1610- yili G.Galiley tomonida kuzatilgan boisa-da, olim hal-qaning haqiqiy shaklini belgilab bera olmadi. Buning sabablaridan biri Galileyning «qoibola» teleskopida yasalgan halqa tasvirining sifatsizligi boisa, ikkinchisi oʻsha davrda planeta Yerga «yonbosh» turgani tufayli uning halqasi kuzatuvchiga qirrasi bilan turganligida edi. Saturnning Yerga tomon bu xilda «yonbosh» turishi Quyosh atro-fini bir marta toia aylanib chiqishi davomida ikki marta kuzatiladi. Galileyning bu muvaffaqiyatsiz urinishidan soʻng yarim asrcha vaqt davomida Saturn halqasi haqida hech qanday yangilik tugʻil-madi. 1657- yilda yosh astronom Xristian Gyuygens oʻzi yasagan teleskopini Saturnga qaratib, uning atrofida chiroyli halqani koʻrdi. Saturn atrofida halqaning kuzatilishi juda koʻpchilik olim-larning eiiborini oʻziga tortdi. Gap shundaki, to bunga qadar birorta ham planetaning atrofida halqa kuzatilmagan edi. Shu sababdan Saturn halqasining tabiatini oʻrganish uchun talay astro-nomlar birdaniga kirishdilar.[6]