Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti astronomiya yo

1.7-rasm. Saturn sayyorasi.
Uran sayyorasi - V. Gershel tomonidan 1781 yili topilgan. Sayyoraning diametri 49 ming 600 kilometr, massasi Yernikidan 14,6 marta katta, oʻrtacha zichligi esa 1,60 g/sm3. Bu planeta Quyoshdan oʻrtacha 19,2 astronomik birlik masofada uning atrofida aylanadi. Uranning orbital tezligi sekundiga 6,8 kilometrni tashkil qiladi va Quyosh atrofida 84 yilda bir marta aylanib chiqadi. Biroq planeta oʻz oʻqi atrofida nisbatan tez aylanadi sutkasining uzunligi 10 soat 49 minut. Garchi planeta sirti detallarini koʻrib boʻlmasa-da, biroq unda davriy ravishda sirt ravshanligining oʻzgarib turishi yaqqol seziladi. Planetaning ekvatori orbitasi tekisligigaj)8 gradusli burchak ostida yotib, uning aylanish yoʻnalishi, Veneraniki kabi, barcha boshqa planetalarning aylanish yoʻnalishiga qarama-qarshi boʻladi. Bu hol, oʻz navbatida, planetada yil fasllarining va kecha- kunduz-ning almashinuvlariga qiziq bir tus beradi. Jumladan, sakson toʻrt yillik Uran «yili»ning 21 yili davomida Quyosh doimo gorizontdan koʻtarilib boradi. Planetaning maTum bir yarim sharida yoz ham bir necha yil davom etadi, biroq Quyoshning tafti ungacha yaxshi yetib bormaydi, chunki Uran osmonida Quyosh gardishi atigi 2 yoy minutiga yaqin burchak"ostIda koʻrinadi, xolos. Uran sirtini radionurlar asosida oʻlchashlar, uning oʻrtacha temperaturasi -200 °C ekanligini ma'lum qiladi. Uran, asosan, vodorod va geliydan tashkil topgan boʻlib,unda qisman metan ham borligi aniqlan-gan. Uranning ichki tuzilishini olimlar, erishilgan ma’lumotlar asosida 95- rasmdagicha tasawur qiladilar. Bu planetaning topilgan yoʻldoshlarining soni yigirmabitta boʻldi. Shulardan ikkita eng yirigi Gershel tomonidan ochilib, Titaniya va Oberon deb nomlangan.



1.8-rasmUran sayyorasi.


Neptun sayyorasi. 1846- yili matematik hisoblashlar asosida sayyoraning oʻrni aniqlangach, U. Leverye teleskopik yulduzlarning toʻla xaritasi mavjud bolgan Berlin observatoriyasi xo-dimlariga planetani kuzatishlarini soʻrab murojaat qiladi. 1846- yil 23- sentabrida bu observatoriyaning astronomi professor Galle planetani Leverye aytgan joydan atigi bir gradus naridan topdi. Planeta dengiz va okeanlar xudosi — Neptun nomi bilan ataldi.