Samarqand davlat universiteti fizika fakulteti astronomiya yo

1.5-rasm. Mars sayyorasi.
1.2. Gigant sayyoralar (yupiter, saturn, uran va neptun).
Yupiter sayyorasi - Quyosh sistemasining sayyoralari orasida eng yirigi hisoblanadi. Sayyoraning tabiati va tuzilishiga koʻra jumboqlarga boyligi bilan astronomlar diqqatini oʻziga jalb etadi. Yupiterning oʻrtacha radiusi, Yer radiusidan qariyb 11 marta katta boʻlib, 69 ming 150 kilometrni tashkil etadi. Bu ulkan planeta Quyosh atrofida oʻrtacha 778 million kilometrli masofada aylanadi.

Planetaning Quyosh atrofida aylanish tezligi sekundiga 13 kilometr boʻlib, 12 yilda bir marta aylanib chiqadi. Boshqacha aytganda, Yerdagi 60 yoshli odam Yupiter yili bilan endi 5 yoshga toʻlgan boʻlur edi. Qizig'i shundaki, Yupi­terning oʻz oʻqi atrofida aylanishi, Yer tipidagi planetalarning ayla-nishlaridan farq qilib, ekvator qismi tezroq — 9 soat 56 minutli davr bilan aylanadi. Planetaning turli kenglamalari turlicha burchak tezlik bilan aylanishlariga sabab, u tuzilishiga koʻra qattiq boʻlmay, gaz-suyuq holatidagi osmon jismi ekanligidir. Buning ustiga, uning koʻringan sirti planeta atmosferasida «suzib» yuruvchi bulutlardan tashkil topgan.

Planetaning tez aylanishi tufayli vujudga kelgan markazdan qochma kuch ta'sirida Yupiterning qutblari boʻylab sezilarli siqilish kuzatiladi. Natijada uning ekvatorial diametri qutbiy diametridan 9 ming 300 kilometiga katta boʻlib qolgan. Yupiterning hajmi Yernikidan 1314 marta ortiq. Garchi bu planetaning zichligi Yernikidan 3,5 marta kam boʻlsa-da, kattaligi tufayli uning massasi Yer massasidan 318 marta ortiqdir. Shuning uchun ham Yupiterning tortish kuchi Yerdagidan ikki yarim marta ortiq, ya'ni Yerda 60 kilogramm keladigan odamning og'irligi Yupiterda 150 kilogrammdan ortadi. Bu ulkan planetaga teleskop orqali qaralganda, uning sirtida turli xil obyektlar kuzatiladi. Bular ichida tabiati haligacha jumboqligini saqlayotgan obyektlar - eni bir necha ming kilometrgacha boradigan uning ekvatorga parallel qora-qizg'ish tasmalaridir.[7]