Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti odam va hayvonlar fiziologiyasi va biokimyosi kafedrasi

4.Eng murakkab shartsiz reflekslar. Tug‘ma reaksiyalarning murakkab tashkiliyligi so‘lak ajratish shartsiz refleksi misolida ko‘rinadi. Lekin, so‘lak ajratish nisbatan oddiy refleks deb hisoblangan. Amalda, ushbu refleks turli retseptorlar (ta’m bilish, taktil, og‘riqni bilish), bir nechta asablarning tolalari (uchlamchi, yuz, til-halqum, sayyor), markaziy asab tizimining ko‘pchilik bo‘limlari (uzunchoq miya, gipotalamus, bodomsimon tana, katta yarimsharlar po‘stlog‘i) bilan bog‘liq. So‘lak ajralishi ovqatlanish xulq-atvori, yurak-tomir, nafas, endokrin, xarorat boshqariluvi (tana issiqligini boshqarish) faoliyatlari bilan bog‘liq.

So‘lakni shartsiz-reflektorli boshqariluvi, nafaqat uni chaqiruvchi adekvat qo‘zg‘atuvchiga bog‘liq bo‘lmay, balki ko‘pchilik ichki va tashqi omillarga ham bog‘liq. Atrof-muhit haroratining ortishi, tarkibida organik moddalari kam bo‘lgan «termoboshqariluv» so‘lagini ko‘p miqdorda ajralishiga olib keladi. So‘lakning miqdori ovqatlanish hissini qo‘zg‘alish darajasi, suvning etarliligi, ovqatda osh tuzining miqdori, gormonal fon va boshqa ko‘pchilik omillarga bog‘liqdir.

Demak, nisbatan oddiy ko‘ringan oddiy reaksiyalar, amalda murakkab mexanizmlarni tizimli integratsiyasiga kiradi. Bu mexanizmlarning tizimli integratsiyasi gomeostazni qo‘llab-quvvatlashni va organizmni tashqi muhit bilan o‘zaro munosabat-larini belgilaydi. Bunday integratsiya juda egiluvchan bo‘lib, dominanta tamoyiliga mos ravishda, bir turdagi reaksiyalar, organizmning turli ehtiyojlarini qoniqtirish bilan bog‘liq majmualar tarkibiga kirishi mumkin. Masalan, so‘lak ajralish refleksi termoregulyasiya, ovqatlanish yoki mudofaa xulq-atvori bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.