Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti odam va hayvonlar fiziologiyasi va biokimyosi kafedrasi

Ma`ruza: OLIY ASAB FAOLIYATINING TIPLARI
Hayvonlarni oliy asab faoliyatining tiplari
Turli-tuman ta’sirotlarga javoban xar xil hayvonlarda kuzatiladigan reaksiyalar mutlaqo bir xil bo‘lmaydi. I.P.Pavlov itlarda o‘tkazgan tajribalarida oliy asab faoliyati (shartli reflektor faoliyati) asab tizimining individual xossalariga, organizmning irsiy va hayotda orttirgan xususiyatlariga bog‘liqligini aniqladi. Har bir individumda shartli refleksning hosil bo‘lish tezligi, miqdori, mustahkamligi, tormozlanishning intensivligi, asab hodisalarining irradiatsiyalanish va konsentratsiyalanish darajalari, patologik holatni vujudga keltiruvchi ta’sirotlarga nisbatan oliy asab faoliyatining barqarorligi har xil sharoitda bir xil emas. Binobarin, turli ta’sirotlar tufayli kelib chiqadigan javob reaksiyalari har qaysi hayvon asab tizimining individual xususiyatlari va holatlariga, ya’ni oliy asab faoliyatining tipiga bog‘liq. Bizga ma’lumki, po‘stloqda doimo to‘xtovsiz ravishda qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlari kuzatilib turadi. Ammo turli hayvonlarda bu jarayonlar bir xil munosabatda sodir bo‘lmasdan, kuchi, o‘zaro muvozanatlashgan-ligi va harakatchanligi bilan farq qiladi. Asab hodisalarining (qo‘zg‘alish va tormozlanishning) kuchi po‘stloq hujayralarining ish bajarish qobiliyatiga, surunkali ravishda kuchli qo‘zg‘alib, faollik qila olish xususiyatiga bog‘liq. Qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlarining muvozanatlashganligi deganda, qo‘zg‘alish kuchi bilan tormozlanish kuchining o‘zaro nisbati, ularning harakatchanligi deganda, qo‘zg‘alishning tormozlanish bilan va aksincha, tormozlanishning qo‘zg‘alish bilan almashinish tezligi tushuniladi. I.P.Pavlov bir talay kuzatish va tajriba ma’lumotlariga asoslanib, hamda po‘stloqdagi qo‘zg‘alish va tormozlanishlarning kuchini, ularning o‘zaro muvozanatlanishi va harakatchanligini o‘rganib, itlar asab tizimini to‘rtta tipga bo‘ldi.