Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti odam va hayvonlar fiziologiyasi va biokimyosi kafedrasi

Odam oliy asab faoliyatini tipologik xususiyatlari
Inson bolalik davridonoq shaxs sifatida shakllana boshlaydi va bunda, uning bolalar jamoasiga qo‘shilish davri muhim rol o‘ynaydi. Bu jarayonda bola duch keladigan qiyinchiliklar va muvaffaqqiyatsizliklar kelajakda uni o‘z atrofidagilar bilan chiqisha olmasligiga, ba’zan esa, xatto kasal bo‘lib qolishiga ham olib kelishi mumkin. Natijada, bola o‘ziga ishonmaydigan va atrofidagilarga loqayd bo‘lib o‘sadi. Reaksiyalari sust bo‘lgan va boshqalar bilan o‘ynashga yaxshi o‘rganmagan bolaning jamoaga qo‘shilishi juda qiyin kechadi.

Bola tomonidan hayotning birinchi yillarida o‘zlashtiriladigan ma’lumotlarning miqdori, keyinchalik uni umri davomida olgan axborotlaridan ko‘p bo‘ladi. Shu tufayli ham, bolani atrof-muhit ta’sirotlaridan ajratmasdan, aksincha, uni ushbu muhit bilan munosabatlarini osonlashtirgan holda, qabul qiladigan ma’lumotlarni o‘zlashtirish va singdirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratib bergan holda tarbiya qilish kerak. Bolaning asab tizimi behisob ma’lumotlarni qabul qilish va o‘zlashtirishga moslashgan bo‘ladi. Agar, ushbu tabiiy ehtiyojlar qondirilmasdan bolaning harakatlari cheklanib qo‘yilsa, bolaning rivojlanishiga va oliy asab faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Odamzot jamiyatdan ajralgan holda va boshqa insonlar bilan muloqotdan mahrum bo‘lsa, unda ikkinchi signal tizimi rivojlanmaydi. Demak, ijtimoiy hayot bilan ikkinichi signal tizimi uzluksiz bog‘likdir. Odamlar jamiyatidagina, inson shaxs sifatida shakllanadi, uning ichki qiyofasi boshqa odamlar bilan bo‘lgan muloqotda shakllanadi va shu jarayonda odam o‘z hatti-haraktlari bilan ma’lum bir chegaralarni aniqlaydi, o‘z xulq - atvorini boshqa odamlar tomonidan baholanishiga ahamiyat beradi hamda uni, jamiyat talablariga moslab monandlashtirishga intiladi. Insonlarga ma’lum bir guruh a’zosi bo‘lish xos bo‘lib, ushbu guruhning o‘zi to‘g‘risidagi fikriga qiziqadi va ularning talablariga itoat qiladi.