Samarqand davlat universiteti biologiya fakulteti botanika kafedrasi

Oraliq  (interkolyar)  meristema.  Bu  meristema  poya  bo’g’imlarida  joylashgan,  shunga 
ko’ra, poya bo’g’im oralig’i hisobiga o’sadi.  
Shikast yoki (travmatik) meristemasi o’simliklar organlarining shikastlangan (kesilgan) 
joyida  hosil  bo’ladi.  Shikastlangan  joyni  o’rab  olgan  parenxima  hujayralarning  bo’linishidan 
kallus  (shikast  to’qimasi)  hosil  bo’ladi.  Bu  to’qima  hujayralari  differensiyalashib,  doimiy 
to’qimalarga aylanadi. 
 
Savollar va topshiriqlar: 
1.  Hosil qiluvchi to‘qimalarni asosiy belgilarini aniqlab bering. 
2.  Meristema hujayrasi qanday tuzilishga ega? 
3.  Birlamchi meristema nima bilan ikkilamchi meristemadan farq qiladi? 
4.  O‘simlik organlari shikastlanganda jarohati qanday bitadi? 
 
 
4- Mashg’ulot. 
QOPLOVCHI TO’QIMALAR. 
 
Qoplovchi  to’qimalar  asosan  o’simliklarni  tashqi  muhit  ta’siridan  himoya  etadi,  ichki 
to’qimalarni  ko’rish  va  shikastlanishidan  saqlaydi.  Uningt  asosiy  fiziologik  funksiyasi 
(vazifasi) moddalarning tanlab o’tkazish, transpiratsiya – suvni sharoitga qarab bug’latish va 
gaz  almashish  jarayonini  boshqarishdan  iboratdir.  Ba’zi  qoplovchi  to’qimalar  moddalarni 
so’rish  va  chiqarish  xususiyatiga  ega.  Qoplovchi  to’qimalar  juda  ham  qadimiy  bo’lib,  ular 
evolutsiya  jarayonida  o’simliklarni  suv  sharoitidan  chiqib,  chuqurlikka  moslashish  vaqtidan 
yuzaga kelgan.  Bu to’qimalar ham  boshqa doimiy to’qimalarga o’xshash ontogenez davrida 
hosil qiluvchi to’qimadan vujudga keladi. 
Hosil  qiluvchi  (meristema)  to’qima  hujayralarining  mutaxasislanishi  natijasida  uch  xil 
qoplovch  to’qimalar  –  birlamchi  (dastlabki)  epiderma  (yunon.  epi-yuzasida,  derma-po’st) 
novdani  apekal  meristema hujayralaridan  yuzaga  keladi, barg va poyaning  tashqi tomonidan 

---

 
178 
o’rab  oladi.  Keyinchalik  bu  to’qima  o’rniga  ikkilamchi  qoplovchi  to’qima  –  periderma 
(yunon. peri-yonida) fellogen (yunon. fellos-po’kak) dan hosil bo’ladi. Bu marakkab to’qima 
poya  va  ildizlarda  bo’ladi.  O’simlik  yoshi  qarigan  sari  uning  tana  va  ildizlarida  periderma 
o’rniga po’stloq – o’lik to’qimalar paydo bo’ladi.