Samarqand davlat tibbiyot instituti

13.2. Massiv transfuziya sindromi 
Konservatsiyalangan donor qoni bemor tanasida aylanayotgan qon 
bilan bir xil emas. Qon tomir tizimida bo‘lmagan qon mahsulotlarini 
suyuq holda saqlash uchun ularga antikoagulyantlar solish o‘ta muhim. 
Konservatsiyalangan eritrotsitlarning hayot ko‘rsatkichini saqlab 
qolishga ph va qoldiq glyukoza ko‘rsatkichini kamaytirish orqali 
erishiladi. Saqlash jarayonida eritrotsitlar doimiy holatda kaliyni 
chiqaradi va shunga muvofiq plazmada uning miqdori oshadi. 
Aminakislotalar metabolizmi natijasi sifatida plazmada ammiak hosil 
bo‘ladi. Oxirgi hisobda konservatsiyalangan qon normal qondan 
giperglikimiya holati bo‘lishi bilan har xil darajadagi giperglikimiya 
kislotalikning yuqoriligi ammiak va fosfat ko‘rsatkichining ortishi bilan 
farqlanadi. Katta og‘ir qon yo‘qotganda va zudlik bilan katta miqdorda 
konservatsiyalangan qon yoki qon tarkibiy qismlari quyish ehtiyoji paydo 
bo‘lganda bemor tanasida aylanayotgan va konservatsiyalangan qon 
farqini bilish muhim klinik ahamiyatga ega. Bir qancha xavfli qon 
quyishlar qon mahsulotlarining miqdoriga bog‘liq. Bir qancha shunday 
asoratlar sitratli va kaliyli zo‘riqishlar qon quyish tezligiga bog‘liq. 
Boshqa og‘ir transfuziya holatlari hajmiga va qon quyish tezligiga 
bog‘liq. 24 soat ichida katta miqdordagi (3,5-5 l kattalarda) qon 
konservatini quyish oson tiklanuvchi metobolitik o‘zgarishlarni chaqirishi 
mumkin. Shu hajmdagi qonni 4-5 soat ichida quyish qiyin tiklanadigan 
modda almashinuvi buzilishlariga sabab bo‘ladi. Shu sababdan ham 
massiv qon quyish sindromi klinik ahamiyatga ega. 
13.2.1. Sitratli zaharlanish. 
Bemorga qon va qon komponentlari sekin quyilganda sitrat miqdori 
tez buziladi va chiqarib yuboriladi, hech qanday asoratlar kuzatilmaydi. 
Ammo, uzoq saqlangan konservatsiyalangan qon katta dozada va qisqa 
vaqt ichida (tez tomchilatib) quyilsa sitratli zaharlanish rivojlanadi. 
Sitratli zaharlanish patogenezi asosida qonda kaliy va kalsiy ionlarining 
miqdori o’zgarishi hamda sitrat natriy konservantining zaharli ta’siri 
yotadi. Sitratli intoksikatsiya yuzaga kelishida gipovolemiya va 

---

O’quv qo’llanma 
190 
gipotoniya, giperkaliemiya va metobolitik alkaloz, bundan tashqari 
gipotermiya va garmonoterapiya omillari muhim ahamiyatga ega. Sitratli 
intoksikatsiyani yuzaga chiqishi juda kam xollarda bu omillardan 
tashqari, qon ketganda, quyish tezligi bemor tana massasi 70 kg ga 150-
200 ml /min bo‘lganda rivojlanadi. Jigar va buyrak kasalliklari mavjud 
bemorlarda sitratli intoksikatsiyani rivojlanishi uchun 10 ml/ kg /min 
havfli doza hisoblanadi. Sitratli intoksikatsiyani oldini olish uchun qon va 
qon komponentlari quyish tezligiga rioya qilish, yurak aritmiyasi mavjud 
bemorlarga alohida e’tibor berish kerak. Qon va qon komponentlari 4 
dozadan ortiq quyilganda va bitta dozasi 5 minut davomida quyilganda 
sitratli intoksikatsiya hamda gipokalsiyemiyani oldini olish maqsadida 
bemorga kalsiy xlorning 10% li 5 ml eritmasi yuborilishi kerak.