Samarqand davlat chet tillar istituti

2.4. Ravonlik va aniqlik kommunikativ aloqaning kaliti sifatida.
Tillarni kommunikativ ussullar yordamida o'rgatish (CLT) ikkinchi va chet tillarini o'rgatish usuli bo'lib, til o'rganish jarayonida muloqot ham vosita, ham maqsad ekanligi ta'kidlanadi. U “Chet tillarini o‘qitishga kommunikativ yondashuv” deb ham ataladi. Bu usulda o’qitishning asosiy maqsadi tilda ravon gapirish va yozish qobiliyatini yaxshilashdir.
Ravonlilik deganda so‘zlovchining ma’noli muloqotda ishtirok etayotganida, aniqlilikda ma’lum cheklovlar mavjud bo‘lsa ham, muloqotni davom ettiradigan tilning tabiiy ishlatilishi sifatida aniqlash mumkin. Ravonlilikni rivojlantiruvchi sinfdagi mashg‘ulotlar o‘quvchilardan ma’noni muzokara qilishni, tushunmovchiliklarni bartaraf etishni va muloqotdagi uzilishlarni bartaraf etishni talab qiladi.
Aniqlik esa tildan foydalanishning to'g'ri namunasini yaratishga qaratilgan. Ravonlikka qaratilgan mashg’ulot va aniqlikka qaratilgan mashg’ulot o'rtasidagi asosiy farqlar:
Ravonlikka yo'naltirilgan faoliyat:
-Tildan tabiiy foydalanish
-muloqotga e’tibor qaratish
- Tildan mazmunli foydalanishga e'tibor qarating
- Aloqa strategiyalaridan foydalaning
- Kontekstga bog'langan tildan foydalanish
Aniqlikka yo'naltirilgan mashg’ulotlar:
- Sinfda tildan foydalanish
- To'g'ri til misollariga e'tibor qarating
- Kontekstdan tashqari tildan foydalaning
-Tilning kichik jumlalarini yaratishga e'tibor qarating
- Ma'noli muloqotga e'tibor qaratmang
-grammatik strukturalar va soʻz boyligi lug’at ustida muntazam mashq qilish
Ravon nutq faoliyatida o'qituvchi sinfni kuzatishi va o'quvchilarni minimal shovqin va tuzatishlar evaziga ko’proq gapirishga undashi kerak.

Bu nutqiy jihatdan ancha malakali talaba suhbatning mumkin bo'lgan elementlarini rag'batlantirish va ta'minlash orqali kam malakasi kamroq bo’lgan talabaga muloqot qilishda yordam beradigan usuldir. Amalda bu zaifni bosh chayqab rag'batlantirish, ko'z bilan aloqa qilish, so'zlovchini davom ettirishga undash uchun oxirgi so'zni takrorlash, savollar berish va hokazolarni anglatadi. Bu rag'batlantirishdan maqsad talabani o’zi gapira oladigan darajada gapirishga undashdir[18].

Ravon nutqni hisobga olgan holda, xatolarni tuzatish ushbu mashg’ulot tugatgandan so'ng amalga oshirilishi kerak.
Tavsiya etilgan texnikalar quyidagilar:
- mashg‘ulot davomida ishlatilgan gaplarni doskaga yozib, butun sinf bilan muhokama qilish;
- doskada mashg‘ulot davomida ishlatilgan gaplarni noto‘g‘ri yozish va o‘quvchilarni tuzatishga undash;
- mashg‘ulot davomida o‘qituvchi eshitgan ba’zi xatolarni o‘z ichiga olgan voqeani aytib beradi, talabalar ularni topishga va ularni tuzatishga harakat qiladi;
- ikkita A va B ro'yxatini yozish - har bir ro'yxat o’tilgan mashg’ulotlardan ichidan o'nta jumlani o'z ichiga oladi, lekin ulardan ba'zilari to'g'ri, ba'zilari noto'g'ri. Talabalar ikki guruhda ishlaydi va ularning vazifasi gaplar to'g'ri yoki nima uchun to'g'ri ekanligini aniqlashdir.
Aniqlikka asoslangan mashg’ulotlarda o'qituvchi imkon bo'lganda o'quvchilarning xatolarini tuzatishi shart. Mashq qilish jarayonida o'quvchilar gapirish paytida o'zlarining xatolarini bilib olishadi, chunki o'qituvchi vazifani tugatguncha kutmasdan birdan to’g’rilab ketadi. Ushbu yondashuv asosan grammatikaga e'tibor qaratishda mos keladi va o'quvchilarga o'z xatolarini tushunishi va tuzatishiga yordam beradi, shuningdek xatolar takrorlanishining oldi olinadi.