Samarqand davlat chet tillar istituti

III BOB. INGLIZ TILINI O'QITISH JARAYONIDA KOMMUNIKATIV USULLARDAN FOYDALANISH. .....................................................................48
3.1. Ingliz tilini o'qitish ning kommunikativ usuli...................................................48
3.2. Ingliz tillini o`rgatishda kommunikativ usulga asoslangan “aylanma” darslar......................................................................................................................66
3.3. Boshlang’ich sinflarda qo’llash mumkin bo’lgan aylanma mashg’ulotlar.......68
UMMUMIY XULOSALAR.................................................................................77
FOYDALANIGAN ADABIYOTLAR RO’YXAT………………………….....79
KIRISH
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgan dastlabki kunlardanoq O‘zbekistonda chet tillarini o‘rgatish katta ahamiyat kasb etib, insonlarning bilim darajasini yuksaltirish, intellektual salohiyatini yuksaltirishga katta e’tibor qaratmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev “Biz taʼlim va tarbiya tizimini zamonaviy zamon talablari asosida takomillashtirishni oʻzimizning birinchi vazifamiz deb bilamiz” deya taʼkidladi [1; 12]. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentligi 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-son “Oʻzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish boʻyicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida” gi Farmoni, O'zbekiston Respubliki Prezidenti 2017 yil 20 apreldagi PQ-2909-son "Oliy t'alim yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida" gi qarori, hamda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 5 iyundagi PQ-3775 - son "Oliy ta’lim muassasalarida ta'lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta'minlash bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlarni qo'llab-quvvatlash to'g'risida"gi qarori va boshqa meyory-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ushbu dissertatsiya tadqiqoti ma'lum darajada xizmat qilinadi.
Ta’lim va chet tillarini o‘qitishga qaratilayotgan bunday e’tibor Prezidentimiz Shavkat Miramonovich Mirziyoyev tomonidan ham izchil oshirib kelinayotgan farmonlar bilan izchil rivojlantirilmoqda. Ayniqsa, Prezidentning so‘nggi 2909-sonli qarorida chet tillarni o‘qitish va o‘rganish jarayonlarini takomillashtirishga katta e’tibor qaratilgan.
Har bir ta'lim dargohida til o'rganuvchilar sonini ko'paytirishga qaratilgan. Bundan tashqari, chet tillarini o'qitishni yaxshilash uchun juda katta miqdorda mablag' ajratiladi.
Ushbu harkatlar o'qituvchilar bilan birgalikda tashkil etilganki, o'qituvchilar o'zlarining ta'lim usullari va texnikasini yaratishi kerak.
Shunday qilib, pedagogik texnologiyalar o'qituvchilar uchun asosiy yordamchi hisoblanadi [1].
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim tizimi to‘g‘risida”gi qonunini amalga oshirish doirasida barkamol, oliy ma’lumotli, zamonaviy tafakkurga ega bo‘lgan avlodni shakllantirish, respublikamizning jahon hamkorligiga yanada integratsiyalashuviga yo‘naltirilgan murakkab xorijiy tillarni o‘qitish tizimi yaratildi. [2,1]. Hozirgi kunda ingliz tiliga bo’lgan e’tiborning oshishi bilan uni o’rganishga va baholashga qo’yilgan talablar xam oshib bormoqda. Shu jumladan yuqori sinf, yaniy bitiruvchi sinf o’quvchilari, xalqaro IELTS, CEFR, TOEFL testlarini topshirib, oliy ta’lim muassasalariga o’qishga kirishlari uchun imtiyozlarga ega bo’lmoqdalar. Ushbu o’zgarishlar o’qituvchilardan ham o’z ustilarida yanada ko’proq ishlashlarini, darslarni zamonaviy interaktiv usullarda olib borishlarini talab qiladi. Bu talablarga ko’ra darslar faqatgina Grammatik-tarjima (Grammar-translatiom method) metodlari orqali emas, balki yuqori texnalogiyalardan foydalanilgan holda Audio-lingual (Audio-lingual method) va Kommunikativ (Communicative method) usullardan foydalanib qiziqarli darslar o’tkazishni taklif qiladi. Zamonaviy metodlar o’quvchilarning chet tilida erkin so’zlashish iste’dodlarini shakillantirish bilan birga, ularning tanqidiy fikirlash (critical thinking) va jamoa bo’lib ishlash (team work) qobiliyatlarini rivojlantiradi. Ko’pgina yuqori sinf o’quvchilari sinf oldida o’z fikirlarini erkin bayon etishga, ingliz tilida so’zlashga uyalishadi yoki qo’rqishadi. Qo’rquvning asosiy sababi esa o’ziga bo’lgan ishonchsizlik va yetarli bilim-ko’nikmalarga ega bo’lmasligidir.
O`zbekiston chet tillarni o`qitish tizimida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 10-dekabrdagi 1875- sonly Qarori “Chet tillarini o`rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida” [4.], e`lon qilinganligi munosabati bilan chet tillarni o`qitish tizimida olib borilayotgan qator ahamiyatli yangiliklar va o`zgarishlar biz mutaxasislarga ulkan ishonch va mas`uliyatni yuklamoqda.
Jamiyatimizda turli yoshdagi insonlar orasida “Qanday qilsa ingliz tilida muloqot qilishni tez va samarali o`rganish mumkin?” va til o`rganishda yosh ahamiyati qanday?”, “Ta`lim muassasalarida til o`rganish samaraliroqmi yoki tili o`rganilayotgan mamlakatdami?” kabi savollar tez-tez uchrayotgan bo`lsa chet tillarni o`rgatuvchi mutaxasislar orasida “45-80 daqiqadan qanday samarali foydalanish mumkin? Birta sifxonada har xil til ko`nikmalariga ega talabalarni qanday unumli qamray olish mumkin? Talabalar erishayotgan natijalarni qanday ishonchli baholash mumkin kabi savollardan tashqari Talaba bo`sh vaqtini qanday ijtimoiy saytlarda unumli yoki unumsiz foydalanmoqda? Bu ijtimoiylashuvda til o`rganuvchining roli qanday? Bugun o`z bilim malakamni qanchalik ko`rsata oldim emas balki talabaning bilim olishida qanchalik ko`maklasha oldim?” kabi savollar hamda til o`rganish uchun sinf xonasida ko`proq muloqot uchun vaqtning muammoliligi va talabaning sinfdan tashqari vaqtini nazorat qilish oson emasligi biz mutaxassuslarni izlanishga, usul va uslubimizni charxlashga undamoqda.
Ingliz tili o`rganilayotgan sinfxonalarda paydo bo`layotgan xuddi shunday savollar va yuzaga kelayotgan qiyinchiliklar ta`sirida til o`rgatishning zamonaviy kommunikativ metodlarini tahlil qilib, dunyo tajribasiga tayanib, hamda O`zbekiston respublikasining ta`lim to`g`risidagi qonuni, O`zbekiston respublikasi Prezidentining qarorlari, davlat ta`lim standarti, pedagogikaga oid tamoyillar va tushunchalarni o`rganib chet tillarni kommunikativ usullar yordamida o’qitishda samarali natija bergan usullari taqdim etiladi.
Farovonlik jamiyatini o'rnatishga intilib, biz o'zaro maqsadlarda ishlayotganga o'xshaymiz, chunki biz o'quvchilarni zaif bo'limlardan, muhim rivojlanish vositasidan, ya'ni ingliz tilidagi kommunikativ kompetentsiyadan mahrum qilamiz. Badavlat ota-onalar farzandlarini ingliz tilidagi o'rta maktablarga, kam ta'minlanganlar esa mahalliy maktab va institutlarga o'qishga yuborishadi. Kollej darajasida ikkita oqim birlashadi va keskin kontrastni taqdim etadi.
Shunday qilib, ingliz o'qituvchisi uch tomonlama qiyin vazifaga duch keladi; (a) o’'rta maktablarning zaif o'quvchilarini rag'batlantirish; (b) ularga o'zlarining zaif tomonlarini yengish, sinfdoshlari va o'qituvchi bilan samarali muloqot qilishlari uchun qulay muhit yaratish; (c) ingliz tilini bilish darajasi nisbatan yuqori bo'lgan talabalar uchun qiziqarli va murakkab darslarni tashkil qilish. [18, 45].
O'qituvchi faqat o'rganishni osonlashtirishi mumkin. O'quvchi butun ta'lim jarayonining yadrosidir; va uning yoshi, oldingi o‘rganish tajribasi, moyilligi, qiziqishlari, chet tilini o‘rganishga ajratgan vaqti va boshqa ijtimoiy-iqtisodiy omillar o‘quv rejasi, dars materiallari va o‘qitish metodikasi belgilab beradi. O'quvchilarning ehtiyojlari hisobga olinmagan har qanday ko'rsatma kerakli maqsadlarga erisha olmaydi. Shu sababli, turli mamlakatlarda ingliz tili standartining pasayishi ularning ta'lim tizimining turli darajadagi va turli darajadagi nomutanosibligi oqibati ekanligi ayon bo'ladi.
Pedagoglar va o'qituvchilar ingliz tilini o'qitishni yanada mazmunli va samarali qilish uchun qanday usullarni qo'llash haqida aniq ma'lumotga ega emaslar. [34,84] . “O‘quv rejasi” atamasi maktab yoki kollejda o‘quvchiga berilishi kutilayotgan bilimlar yig‘indisini o‘z ichiga oladi. U o'qitish va o'qitishning butun tizimi asoslanishi mumkin bo'lgan kompleks rejani taqdim etadi. Demak, o'quv dasturida ingliz tilini birinchi til sifatida ishlatadigan xalqlar madaniyati va adabiyoti bilan tanishish, til ko'nikmalaridan foydalanish, so'z boyligini egallashni qamrab olishi kerak. [5,26]
Ingliz tili darsidagi oʻqituvchining asosiy maqsadi oʻquv dasturini belgilangan vaqt oraligʻida bajarishdir. O'qish uchun belgilangan kurs kitoblari to'plamini talabalar ba'zan sotib olmaydilar va o'rganmaydilar, ularning aksariyati ingliz tilini o'rganishni foydasiz deb hisoblashadilar. Shuning uchun ingliz tili o'qituvchisi hali yurishni o'rganmagan bolalarga akrobatikani o'rgatish vazifasi yuklangan murabbiyga o'xshaydi. [12,115] Shunday qilib, ingliz tilining tayanch kursi dasturining maqsadlari, ushbu maqsadlarga erishish uchun sinfda qabul qilingan metodologiya va imtihon tizimi o'rtasida jiddiy nomuvofiqlik mavjudligi aniq. To'rtta til ko'nikmalaridan lug'at nafaqat eng qiyin, balki eng muhimlaridan biridir. Qizig'i shundaki, eng muhim mahorat bizning pedagogik muammolarimiz orasida eng e'tiborsiz va ahamiyatsiz bo'lib qolmoqda. Kurs kitoblarini o'qishga tayyorlashda muharrir imkon qadar matnlarni shunday tanlashi kerakki, matn mazmuni yoki mavzusining tanishligi talabaning qiziqishini darhol yuzaga keltirsin. Vaqt, joy va fikr jihatidan talabaga yaqinroq bo'lgan matn o'quv jarayoni uchun qulay muhit yaratishga yordam beradi. Bu o'quvchiga matnni yaxshiroq tushunishga, ijodiy fikrlash haqida qimmatli tushunchalarga ega bo'lishga va oxir-oqibat uni ijodiy yozishga yo'naltirishga imkon beradi. Ikki tilni birgalikda qo'llashni rag'batlantirish orqali o'qituvchilar o'quvchilarga tushunishning osonroq yo'llarini topishga yordam berishlari kerak.